fitopatologia

fitopatologia

[gr. phytón ‘roślina’, páthos ‘cierpienie’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’],

patologia roślin,

nauka o chorobach roślin; zajmuje się przyczynami (etiologia), przebiegiem (patogeneza) i szerzeniem się (epidemiologia fitopatologiczna) chorób roślin oraz metodami i sposobami ochrony roślin przed chorobami.

fitopatologia stanowi jeden z ważniejszych czynników wspomagających współcz. produkcję roślinną; wspólnie z entomologią stosowaną tworzy w obrębie nauk roln. ogólniejszy kierunek badań — ochronę roślin. Tradycyjnie rozróżnia się fitopatologię ogólną i fitopatologię szczegółową. W obrębie fitopatologii ogólnej są wydzielane następujące zagadnienia i kierunki badań nauk.: symptomatologia, zajmująca się badaniem objawów chorobowych; etiologia, badająca czynniki chorobotwórcze, rozwój procesu chorobowego, źródła pierwotnych zakażeń, rozprzestrzenianie się czynników chorobotwórczych, epidemiologię infekcyjnych chorób roślin; zasady zapobiegania i zwalczania chorób roślin oraz ich leczenia, obejmujące m.in. metody biol., mech., fiz., chem. i agrotechn.; fitopatologia szczegółowa obejmuje opisy poszczególnych chorób roślin. Współczesną fitopatologia charakteryzuje szeroki zakres badań wirusologicznych, badań nad mikoplazmami oraz zmiennością patogenów; w dużym stopniu rozwijają się kierunki badań dotyczące fizjologii i biochemii układu patogen–żywiciel (roślina), biochem. podstaw odporności roślin oraz chemioterapii.

Fitopatologia wyodrębniła się w poł. XIX w. jako samodzielna gałąź botaniki stosowanej; do jej rozwoju przyczyniły się badania nad morfologią i biologią grzybów (m.in. A. de Bary, J. Kühn) oraz zapoczątkowane w końcu XIX w. badania nad bakteriami (Th.J. Burrill, É. Prillieux, E.F. Smith) i wirusowymi chorobami roślin (A. Mayer, D. Iwanowski, M. Beijerinck, E. Baur); jednocześnie prowadzono prace nad zwalczaniem chorób roślin przy użyciu środków chem. (odkrycie 1885 przez A. Millardeta cieczy bordoskiej — wodna zawiesina zasadowego siarczanu miedzi i wapnia, używana jako środek grzybobójczy). Szybki rozwój fitopatologii podyktowany koniecznością zapobiegania stratom ekon. w produkcji roślinnej, wzrastającym w miarę zwiększania areału upraw, nastąpił dzięki rozwojowi innych dyscyplin nauk., jak mikologia, bakteriologia, wirusologia, fizjologia roślin i biochemia, ekologia, oraz nauk roln. (np. hodowla roślin, uprawa roli i roślin, chemia rolna). W 2. poł. XX w. rozwinęła się hodowla roślin odpornych na choroby, od lat 80. korzysta z możliwości genetycznej transformacji roślin — 1986 P. Powell Abel ze współpracownikami uzyskali pierwszą transgeniczną roślinę (transgeniczne organizmy) odporną na wirus mozaiki tytoniu. W 1972 P.B. New i A. Kerr wprowadzili po raz pierwszy na skalę masową biologiczną metodę ochrony roślin przed guzowatością korzeni.

Początki fitopatologii w Polsce sięgają 1880, tj. daty ukazania się pierwszego pol. podręcznika fitopatologii, autorstwa Sz. Kudelki; 1904 powstała pierwsza placówka — Stacja Ochrony Roślin przy Tow. Ogrodniczym Warsz., gdzie prace z zakresu fitopatologii prowadził J. Trzebiński; w okresie międzywojennym zagadnieniami fitopatologii zajmował się w SGGW W. Siemaszko, w Bydgoszczy — L. Garbowski; obecnie badania prowadzą Inst. Ochrony Roślin w Poznaniu oraz wyższe uczelnie rolnicze. Współpraca międzynar. odbywa się w ramach Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji do spraw Ochrony Roślin.

Bibliografia

J. Kochman Fitopatologia, Warszawa 1973.