dźńana

dźńana

[sanskr. jñāna ‘poznanie’],

w filozofii indyjskiej rezultat procesów poznawczych, także sam akt poznawczy;

wyodrębnia się poznanie wolne od pojęć (np. percepcja) oraz poznanie pojęciowe, któremu towarzyszy konceptualizacja; miarodajne poznanie osiąga się dzięki kryteriom poznawczym (pramana), z którymi bywa czasem utożsamiane (np. w dźinizmie i buddyzmie); akt poznawczy jest samopostrzegalny (gł. adwajta-wedanta, dźinizm, jogaćara, mimansa wg Prabhakary) lub postrzegany przez kolejny akt poznawczy (gł. njaja, sankhja, mimansa wg Kumarili); w dźinizmie, jodze, sankhji i wedancie poznanie z natury przynależy duszy (atman); w soteriologii i etyce indyjskiej wyróżnia się nurt poznawczy, w którym właściwe poznanie jako wiedza wyzwalająca (widja) stanowi gł. środek do osiągnięcia wyzwolenia (moksza), oraz nurt wyrzeczenia, w którym poznanie jest jedynie swoistym dodatkiem do praktyk ascetycznych.