dekadentyzm
 
Encyklopedia PWN
dekadentyzm
[fr. décadence ‘upadek’, ‘schyłek’],
termin określający tendencję występującą w literaturze w 2. połowie XIX i w początkach XX w. jako wyraz przekonania o kryzysie i upadku tradycyjnych form kultury europejskiej.
Użyty po raz pierwszy we Francji (przedmowa Th. Gautiera do Kwiatów zła Ch. Baudelaire’a 1868) i tam upowszechniony (pismo „Décadent” 1886–89, twórczość symbolistów), przyjął się następnie w innych krajach europejskich (także w formie: fin de siècle). Podłożem dekadentyzmu były zjawiska towarzyszące procesom industrializacji i urbanizacji, dezintegracji tradycyjnych układów i więzi społecznych, powszechnie akceptowanych norm i zasad obyczajowych i moralnych, co interpretowano jako oznakę wyczerpania całej kultury kręgu łacińskiego i zapowiedź jej rychłego końca. Najpełniejszą manifestację lub opis postaw dekadenckich prezentowała twórczość prekursorów i przedstawicieli modernizmu, m.in. Baudelaire’a, P. Verlaine’a, S. Mallarmégo, J.K. Huysmansa (powieść Na wspak), P. Bourgeta, A.Ch. Swinburne’a, O. Wilde’a, A. Strindberga, M. Maeterlincka, w Polsce — S. Przybyszewskiego, W. Berenta (Próchno), K. Przerwy-Tetmajera. Charakterystyczna dla dekadentyzmu świadomość wyobcowania ze społeczeństwa mieszczańskiego i ostra opozycja wobec jego moralności i kultury wyrażały się w zróżnicowanych i niejednoznacznych formach: kult artysty, jako jednostki stojącej ponad tłumem „filistrów”, i sztuki czystej, uwolnionej od zadań służebnych („sztuka dla sztuki”), splatał się z poczuciem bezcelowości wszelkiego buntu i działania, uwydatnianie objawów znużenia, zniechęcenia, bezsiły i przesytu łączyło się z przewrotną fascynacją tymi stanami oraz demonstrowaniem postaw hedonistycznych i anarchicznych, co uzewnętrzniło się zwłaszcza w stylu obyczajowym środowisk moderny artystycznej (cyganeria). W Polsce dekadentyzm odegrał zrazu rolę twórczego fermentu w fazie przełomu modernistycznego (zwalczany wówczas ostro przez krytykę zachowawczą jako objaw psychopatologii społecznej i artystycznej), jednak w miarę nasilania się tendencji społeczno-narodowych w literaturze Młodej Polski został przezwyciężony i odrzucony przez czołowych twórców okresu (S. Brzozowski); pewne elementy dekadentyzmu znalazły rozwinięcie w XX-wiecznym katastrofizmie.
Bibliografia
R. ZIMAND „Dekadentyzm” warszawski, Warszawa 1964;
M. NIEMOJOWSKA Zapisy zmierzchu, Warszawa 1976;
T. WALAS Ku otchłani, Kraków 1986.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Toulouse-Lautrec Henri de, Portret Misi Godebskiej, ok. 1900fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia