modernizm. Teatr
 
Encyklopedia PWN
modernizm. Teatr.
Na przełomie XIX i XX w. zaznaczyły się nowatorskie tendencje, obejmujące wiele różnorodnych zjawisk teatralnych, reprezentatywnych dla różnych kierunków i prądów artystycznych (np. naturalizmu, symbolizmu, dekadentyzmu, neoromantyzmu). Teatr europejski charakteryzowała różnorodność stylistyczna, jedynie we Francji styl teatru symbolicznego był programowo przeciwstawiony naturalizmowi. Zasadą pozwalającą na łączne traktowanie zjawisk rozbieżnych było wspólne dla tych kierunków i prądów poczucie kryzysu XIX-wiecznego teatru mieszczańskiego oraz poszukiwanie zarówno nowych form dramatycznych, jak i nowej formuły teatru. Teatr modernistyczny przygotował reformę teatru. Jego styl charakteryzowała symbioza działań poetów, malarzy i aktorów oraz kult tzw. artyzmu. W historii teatru polskiego termin modernizm (traktowany jako synonim Młodej Polski ) odnosi się zazwyczaj do osiągnięć teatrów dramatycznych Krakowa i Lwowa. Poetykę polskiego dramatu modernistycznego charakteryzował synkretyzm, łączono elementy naturalizmu i symbolizmu, tradycji (głównie romantycznej) i form nowatorskich (J.A. Kisielewski, S. Przybyszewski, S. Wyspiański, L. Rydel, G. Zapolska, A. Nowaczyński, K.H. Rostworowski). W teatrze modernistycznym wielkie znaczenie zyskali reżyserzy (T. Pawlikowski, J. Kotarbiński, L. Heller), których doradcami byli wybitni malarze i dekoratorzy (K. Frycz, J. Mehoffer, F. Siedlecki). W zakresie inscenizacji zarysowały się 2 tendencje — kameralny teatr symboliczny i obyczajowy oraz monumentalny teatr poetycki, określany jako „teatr zmodernizowanej tradycji, w którym aktor pozostaje protagonistą”. Aktorstwo modernistyczne odznaczało się zmysłem malarskim, grą mniej skonwencjonalizowaną, bogactwem odcieni, zróżnicowaną ekspresją mowy i mimiki (K. Kamiński, L. Solski, I. Solska, W. Siemaszkowa, S. Wysocka — najwybitniejsza tragiczka epoki). Największą indywidualnością artystyczną polskiego teatru modernistycznego był S. Wyspiański, twórca oryginalnej wizji narodowego teatru poetyckiego i współtwórca idei teatru-świątyni. W modernizmie wielką popularność zyskał kabaret (m.in. Zielony Balonik, założony 1905). Związek scen polskich z nowatorskimi tendencjami w teatrze europejskim zaznaczył się w repertuarze obejmującym dramaty m.in.: M. Maeterlincka, H. Ibsena, A. Strindberga, G. Hauptmanna, M. Gorkiego, G.B. Shawa, A. Czechowa. Duży wpływ na kształtowanie się artystycznego programu teatru modernistycznego mieli krytycy: F. Koneczny, R. Starzewski, O. Ortwin.
Bibliografia
Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia, red. I. Sławińska i S. Kruk, Warszawa 1966;
Wśród mitów teatralnych Młodej Polski, red. I. Sławińska i M.B. Stykowa, Kraków 1983;
R. TABORSKI W kręgu młodopolskiego dramatu i teatru, Kielce 1991.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Wyspiański Stanisław, Autoportret, 1902 — Muzeum Narodowe, Warszawa fot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia