artyleria

artyleria

[fr.],

rodzaj wojsk odpowiednio zorganizowanych i wyposażonych w holowane albo samobieżne działa (artyleria lufowa) lub niektóre rodzaje wyrzutni rakietowych (artyleria rakietowa), amunicję, urządzenia do prowadzenia ognia, sprzęt do dostarczania zaopatrzenia itp.;

artyleria jest przeznaczona do zdalnego zwalczania (niszczenia, obezwładniania) celów naziemnych, nawodnych i powietrznych, samodzielnie lub we współdziałaniu z innymi rodzajami wojsk (piechotą, lotnictwem i in.). Termin „artyleria” obejmuje także rodzaj broni, którą posługują się wojska artyleryjskie wraz z wyposażeniem niezbędnym do prowadzenia skutecznego ognia (działa, wyrzutnie rakietowe, amunicja, systemy kierowania ogniem, środki łączności itp). W zależności od typu dział artyleria dzieli się na armatnią, haubiczną (haubicoarmatnią), moździerzową, a w zależności od sposobu przemieszczania działa lub wyrzutni — na holowaną (ciągnioną) i samobieżną; w zależności od rodzajów zwalczanych celów — na artylerię ogólnego przeznaczenia (polową) i specjalną (przeciwpancerną, przeciwlotniczą). Artyleria morska (artyleria marynarki wojennej) dzieli się na okrętową i nadbrzeżną. Okres artylerii przedogniowej (IV w. p.n.e.–XIV w. n.e.). W starożytności używano machin miotających wielkie strzały lub kamienie dzięki wyzyskaniu sprężystości napiętego materiału (katapulta, balista); we wczesnym średniowieczu — wielkich kusz lub machin działających na zasadzie siły odśrodkowej (frondibola). Okres artylerii ogniowej (palnej) gładkolufowej (XIV w.–połowa XIX w.). Artyleria ogniowa powstała przez zastosowanie prochu czarnego do napędu pocisków w lufie działa; z biegiem czasu działa i amunicję doskonalono; skuteczna donośność artylerii gładkolufowej dochodzi do ok. 1,5 km; na początku XIX w. zastosowano na większą skalę artylerię rakietową (w Wielkiej Brytanii — W. Congreve, w Polsce — J. Bem). Okres artylerii gwintowanej. W 2. połowie XIX w. nastąpił przełom w rozwoju artylerii wskutek zastosowania ładowanych od tyłu luf gwintowanych oraz nowych typów amunicji; skuteczna donośność artylerii polowej w I wojnie światowej — 5–10 km, w II wojnie światowej — 12–20 km i więcej. W czasie II wojny światowej miał miejsce ponowny rozwój artylerii rakietowej (pociski V-1 i V-2, katiusze). Rozwój współczesnej artylerii następuje w 2 głównych kierunkach: a) w zakresie amunicji artyleryjskiej — zwiększenia jej zasięgu (np. pociski z dodatkowym napędem rakietowym) i podniesienia efektywności rażenia celów (np. pociski kasetowe, pociski samonaprowadzające się na cel), b) w zakresie samobieżnych systemów artyleryjskich wyposażonych w automatyczne urządzenia ładowania oraz systemy optyki i elektroniki cyfrowej służące do obserwacji pola walki, kierowania ogniem, nawigacji itp.