Wenecja
 
Encyklopedia PWN
Wenecja, Venezia,
miasto w północno-wschodnich Włoszech, nad Morzem Adriatyckim, na północ od ujścia Padu;
stolica regionu Wenecja Euganejska i ośrodek administracyjny prowincji Wenecja. Składa się z 2 części: starszej (tzw. Wenecji właściwej), położonej w Lagunie Weneckiej na 118 wyspach (m.in. na San Giorgio Maggiore, Giudecca, Murano), rozdzielonych ok. 150 kanałami (największe: Canale Grande — dł. ok. 4 km, Canale della Giudecca, Canale di San Marco), przez które przerzucono ok. 400 mostów, oraz z części położonej na lądzie stałym (m.in. Mestre, Marghera); obie części Wenecji są połączone groblą (dł. 3,6 km), przez którą przeprowadzono linię kol. i autostradę; Wenecja właściwa jest oddzielona od morza mierzeją (Lido i Pellestrina) podzieloną kanałami dostępnymi dla statków morskich. Epejrogeniczne ruchy skorupy ziemskiej, a także duża koncentracja przemysłu ciężkiego (zwłaszcza w dzielnicy Marghera), powodują powolne obniżanie się wybrzeża i stanowią zagrożenie dla miasta (częste powodzie mor.). Wenecja jest ważnym ośr. przem.-handl.; rozwinięte hutnictwo żelaza i metali nieżel. (miedzi, aluminium, cynku), duża rafineria ropy naftowej, a także przemysł maszyn., chem., stoczn., taboru kol., elektrotechnicznego, poligraficzny, spoż., szklarski (największy w kraju ośr. produkcji szkła ozdobnego), włók. (wyrób koronek) i in.; Wenecja jest jednym z gł. portów Włoch (roczne przeładunki ok. 25 mln t) oraz ważnym węzłem kol. i drogowym; 2 porty lotn.; komunikacja wewn., zwłaszcza w Wenecji właściwej, gł. wodna (łodzie, barki, tramwaje wodne, gondole). Duży ośr. kult.-nauk., siedziba szkół wyższych (architektury, handl., med., sztuk pięknych), inst. badań M. Adriatyckiego, biblioteki; muzea: hist., archeol., szkła i in.; liczne galerie, m.in. Galleria dell’Accademia z bogatym zbiorem malarstwa weneckiego, Galleria Internazionale d’Arte Moderne; od 1895 wystawy Biennale w Wenecji; od 1930 corocznie festiwal muzyki współcz.; od 1932 międzynar. festiwal film.; ośr. turyst. o świat. sławie (osobliwe położenie miasta, liczne zabytki, słynny karnawał wenecki), kąpielisko mor. (na Lido).
Historia. Powstała na wysepkach laguny u północnego wybrzeża M. Adriatyckiego, gdzie od IV w. osiedlali się uciekający przed najazdami barbarzyńców; w VI w. istniało już kilka samodzielnych gmin, formalnie podległych Bizancjum; w VIII w. połączyły się one w komunę, zw. Commune Venetiarum (rządzoną przez wybieralnego dożę), której gł. ośr. od 810 stała się w. Rialto, dająca pocz. Wenecji właściwej; rywalizacja między państwem Karola Wielkiego a Bizancjum o zwierzchnictwo nad Wenecją przyczyniła się do umocnienia jej niezależności; na przeł. X i XI w. Wenecja stała się największą potęgą mor. w tym regionie i ważnym centrum wytwórczości (stocznie, obróbka metali i drewna, sukiennictwo, szklarstwo); dzięki swej potężnej flocie odegrała decydującą rolę w organizowaniu pierwszych wypraw krzyżowych (krucjaty), a po IV krucjacie (1202–04) otrzymała 3/8 terytorium cesarstwa bizantyńskiego. Od XI w. Wenecja była znanym ośr. sztuki, XIII–XIV w. rozwinęło się malarstwo oraz mozaiki, a także własny styl arch., łączący elementy sztuki bizant. i islamu z gotykiem. Do końca XIII w. Wenecja przekształciła się w oligarchiczną republikę, której ustrój utrwaliły ustawy z 1297 i 1299, powierzające władzę jedynie kilku arystokratycznym rodom; najwyższym organem była Wielka Rada (istniejąca od 1187), sądownictwo podlegało Radzie Czterdziestu (Quarantii) i jej kolegiom, a funkcję rządu pełniła signioria. W 1380 w bitwie pod Chioggią Wenecja pokonała swoją rywalkę, Genuę, i na przeł. XIV i XV w. podporządkowała sobie większość miast północno-wschodnich Włoch (m.in. Bassano, Vicenzę, Weronę i Padwę); stanowiła także ważny czynnik równowagi polit. we Włoszech (udział w koalicjach antyfr. 1511 i 1523–24 oraz antyhabsburskiej Lidze z Cognac 1526). W XV i XVI w. jeden z gł. ośr. wł. renesansu (architektura i rzeźba, weneckie szkoły malarstwa i muzyki, rzemiosło artyst.). Od schyłku XV w. powolna utrata znaczenia (długotrwałe wojny z Turcją i straty terytorialne na jej rzecz, wyeliminowanie Wenecji z handlu ze Wschodem po odkryciu mor. drogi do Indii wokół Afryki); zajęcie przez Francuzów 1797 (bez oporu) położyło kres Rep. Weneckiej; przekazana Austrii (pokój w Campo Formio 1797), pozostała w jej posiadaniu do 1866 (z przerwą 1805–14, 1848–49 republika, obalona przez wojska austr.); 1866 włączona do Królestwa Włoskiego. Podczas II wojny światowej 1943–45 ośr. ruchu antyfaszystowskiego.
Zabytki. Jeden z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Europie (wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO); Bazylika Św. Marka (IX, XI, XIII, XV, XVII w.) z bogatym wyposażeniem wnętrza; kościoły: SS Giovanni e Paolo (XII–XV w.), S. Maria Gloriosa dei Frari (XIV–XV w.), S. Giovanni in Bragora (XII–XV w.), Madonna dell’Orto (XIV w.), S. Giobbe (po 1450, 1470–93), S. Zaccaria (1458–1515), Maria dei Miracoli (1481–88), S. Maria Formosa (1492), S. Francesco della Vigna (XVI w.), S. Salvatore (XVI, XVIII w.); A. Palladia — S. Giorgio Maggiore (1566–1610), Il Redentore (1576), B. Longheny — S. Maria della Salute (od 1631); na pl. Św. Marka: kampanila (XII w., zrekonstruowana 1912), wieża zegarowa (1496–97), got. Pałac Dożów (XIV–XVI w.), gmachy Prokuracji Nowych (od 1584) i Prokuracji Starych (1515–32), J. Sansovina — Libreria (1537–54), ukończona przez V. Scamozziego (1582), Logetta (1540), liczne pałace, gł. nad Canal Grande, m.in. pałac Correr (1537), La Zecca (1537–47); pałace: Ca’d’Oro (XV w.), Vendramin-Calergi (1509), Grimani (od 1556) oraz B. Longheny — Pesaro (1663) i Ca’Rezzonico (1667–80); posąg B. Colleoniego — A. del Verrocchio; Scuola di S. Marco (XV–XVI w.), Scuola S. Giorgio (XV w.), Scuola di S. Rocco (XVI w.) — z obrazami Tintoretta, Scuola dei Carmini (XVII w.); Ponte Rialto (XVI w.), Ponte dei Sospiri (1600).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Sansovino Jacopo, Libreria Vecchia w Wenecji, plac Św. Marka 1537–52 (Włochy) fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, zdjęcie satelitarne fot. NASA
Wenecja, Canale Grande (Włochy)fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, cypel u wylotu Canal Grande z kościołem Santa Maria della Salutefot. Z. Zawadzki/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, wyspa San Giorgio Maggiore z kościołem San Giorgio Maggiore (Włochy)fot. Z. Zawadzki/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, Plac Św. Marka z Bazyliką Św. Marka i kampanilą fot. M. Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, Pałac Dożów i kampanila od strony Canale Grande fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, most Ponte Rialto, XVI w. (Włochy)fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, Pałac Dożów (Włochy)fot. A. Znamierowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, Ca' d'Oro (Włochy)fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, Bazylika Św. Marka (Włochy) fot. A. Znamierowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Archanioł Michał, fragment Złotego Ołtarza, bazylika Św. Marka w Wenecji fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bellini Giovanni, Poliptyk św. Wincenta Ferreriusza, ok. 1468–70 — kościół Santi Giovanni e Paolo, Wenecjafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Palladio Andrea, kościół Zbawiciela (Il Redentore) w Wenecji, od 1577, wnętrzefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, Bazylika Św. Marka (Włochy)fot. R. Kucharski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, cmentarz na wyspie San Michele (Włochy)fot. J. Cygan/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, gondolier fot. J. Cygan/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, gondole na Canale della Giudecca (Włochy)fot. J. Cygan/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, kanał (Włochy) fot. J. Cygan/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, pałac Pesaro, Baldassare Longhena, budowany od 1663.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wyprawy Marco Polo rys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wenecja, zdjęcie satelitarne — laguna fot. NASA
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia