Strzemiński Władysław
 
Encyklopedia PWN
Strzemiński Władysław, ur. 21 XI 1893, Mińsk, zm. 26 XII 1952, Łódź,
malarz i teoretyk sztuki.
Kalendarium
Urodził się 21 XI 1893 w Mińsku. W 1911–14 studiował w Szkole Inżynierii Wojskowej w Petersburgu; w czasie I wojny światowej służył jako saper; 1916 ciężko ranny (utracił rękę i nogę); 1918–19 uczęszczał do Pierwszych Państwowych Wolnych Pracowni Artystycznych w Moskwie, gdzie nawiązał kontakty z K. Malewiczem i W. Tatlinem; 1919 podjął pracę w Oddziale Sztuk Pięknych Ludowego Komisariatu Oświaty w Mińsku; 1919–20 współpracował z Gubernialnym Wydziałem Oświaty w Smoleńsku, gdzie wraz z żoną prowadził pracownię artystyczną; był członkiem grupy UNOWIS; wystawiał w Moskwie, Riazaniu i Witebsku. W 1921 osiedlił się w Wilnie; pracował jako nauczyciel rysunków na Wojskowych Kursach Maturalnych im. Łukasińskiego, następnie w gimnazjum w Wilejce; 1923 zorganizował Wystawę Nowej Sztuki, która zapoczątkowała konstruktywizm w Polsce; 1922–23 i 1925–26 współpracował z pismem „Zwrotnica”; był jednym z twórców grup: Blok, Praesens, a.r.; 1924–26 pracował jako nauczyciel rysunku w Szczekocinach i Brzezinach; 1927–28 uczył w gimnazjum przemysłowo-handlowym w Koluszkach, gdzie opracował oryginalny program kształcenia projektantów. Od 1931 związany z Łodzią; działał w Związku Polskich Artystów Plastyków, publikował w piśmie „Forma”, pełnił funkcję kierownika Publicznej Szkoły Dokształcania Zawodowego, w której realizował nowatorskie koncepcje druku funkcjonalnego; był współtwórcą Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej (1931), zainicjował powstanie Grupy Plastyków Nowoczesnych (1933). W 1932 został laureatem Nagrody Artystycznej miasta Łodzi; 1945–50 wykładał w łódzkiej Państwowej Szkole Sztuk Plastycznej, skąd został usunięty za nierespektowanie zasad realizmu socjalistycznego. Zmarł 26 XII 1952 w Łodzi.
Twórca teorii unizmu
Na kształt twórczości Strzemińskiego wpłynęły kierunki awangardowe: kubizm, neoplastycyzm, a przede wszystkim konstruktywizm; artysta nie zgadzał się jednakże z głoszoną przez twórców tego kierunku koncepcją podporządkowania sztuki celom utylitarnym; twierdził, że zespolenie sztuki i życia społecznego jest możliwe, ale w układzie tym twórczości artystycznej przypisywał rolę czynnika modelującego inne formy ludzkiej działalności. W dziejach awangardy Władysław Strzemiński zapisał się przede wszystkim jako twórca teorii unizmu, 1927 opracował dla malarstwa, a 1931–33 rozciągniętej także na rzeźbę, architekturę i typografię; w obrazach unistycznych Strzemiński dążył do jednolitej powierzchni obrazu i jednolitego natężenia formy, co uzyskiwał przez jednostajne zestawienia kolorystyczne oraz lekko wypukłe, wijące się układy linearne (Kompozycja unistyczna 9 1931); pełną jednorodność osiągnął w późniejszych pracach dzięki wprowadzeniu monochromii i kompozycji fakturowej, tworzonej przez powtarzające się wypukłe elementy (Kompozycja unistyczna 14 1934); równocześnie malował kameralne pejzaże (Morze 1933, Pejzaż łódzki 1931) oraz kompozycje figuralne, w których skupiał się na problemach analizy praw percepcji wizualnej. W latach okupacji stworzył cykle ekspresyjnych rysunków, tematycznie związanych z przeżyciami wojennymi (m.in.: Deportacje, Ręce, które nie z nami, Moim przyjaciołom Żydom); 1948–49 namalował cykl obrazów zwany powidokami światła, w których utrwalał wrażenia optyczne, wywołane patrzeniem na słońce (Powidok słońca 1948); 1948 zaprojektował Salę Neoplastyczną, będącą integralną częścią ekspozycji łódzkiego Muzeum Sztuki; pod koniec lat 40. podjął próbę stworzenia formy realizmu, łączącej awangardowe pojmowanie formy i narzucaną przez realizm socjalistyczną tematykę.
Prace teoretyczne
Swe poglądy i teorie Strzemiński przedstawiał w licznych artykułach oraz większych pracach: Unizm w malarstwie (1928), Kompozycja w przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego (1932, wspólnie z K. Kobro), Druk funkcjonalny (1935); pośmiertnie ukazały się Teoria widzenia (1958) oraz Pisma (1979).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Strzemiński Władysław, Kompozycja unistyczna 13, 1934 — Muzeum Sztuki, Łódź fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Strzemiński Władysław, obraz z cyklu Powidoki, po 1945 — Muzeum Sztuki, Łódźfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Strzemiński Władysław, Zwrotnica, projekt okładki 1923fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Strzemiński Władysław, Powidok. Kobieta w oknie, ok. 1949 — Muzeum Sztuki, Łódźfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Strzemiński Władysław, Pejzaż łódzki, 1932 — Muzeum Sztuki, Łódźfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Strzemiński Władysław, Dwie żniwiarki — Muzeum Narodowe, Warszawafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Strzemiński Władysław, Powidoki słońca, 1948–49 — Muzeum Narodowe, Warszawafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia