Rosyjska Akademia Nauk

Rosyjska Akademia Nauk, Rossịjskaja akadiẹmija naụk,

nacz. instytucja nauk. Federacji Ros.,

z siedzibą w Moskwie; zał. 1724 (otwarta 1725) w Petersburgu pod nazwą Akademia Nauk i Sztuk Pięknych, następnie przemianowywana na: Ces. Akad. Nauk (koniec XVIII w.–1917), Rosyjską Akademię Nauk (1917–25), Akad. Nauk ZSRR (1925–91) i od 1992 — ponownie Rosyjską Akademię Nauk; niemal od początku w Rosyjskiej Akademii Nauk pracowało wielu wybitnych zagr. i ros. uczonych: L. Euler, J. Bernoulli, E. Lenz, B. Jacobi, O. Struwe, M. Łomonosow, M. Ostrogradski, P. Czebyszew, A. Butlerow, I. Pawłow, W. Wiernadski i in. Po 1917 utworzono nowe wydziały i instytuty, a także oddziały, Rosyjska Akademia Nauk stała się zaś kierowniczym ośr. koordynującym badania nauk. w ZSRR. W 1925 przemianowano ją na AN ZSRR i 1934, w ramach centralizacji zarządzania nauką, przeniesiono siedzibę do Moskwy. W 1935 nadano jej nowy statut, określający jej charakter jako nacz. instytucji nauk. w całym ZSRR, podporządkowano wiele inst. badawczych, utworzono nowe wydziały i inst., a także oddziały, które w latach 40. i 50. XX w. w większości zostały przekształcone w akad. republikańskie. W 1957 utworzono Oddział Syber., w którego skład weszły wszystkie filie, inst. i placówki Akad. na wschód od Uralu. W 1961 Akad. przekazała funkcję nacz. organu planującego i koordynującego badania nauk. specjalnemu Kom. Rady Ministrów ZSRR i skoncentrowała działalność na badaniach podstawowych i stosowanych, w których miała duże osiągnięcia (zwłaszcza w badaniach jądr. i kosm. oraz w fizyce, chemii i matematyce). Po II wojnie świat. szczególnie rozwinęły się badania kosm., w dziedzinie fizyki i chemii oraz matematyki. Na przeł. lat 70. i 80. w Akademii było zatrudnionych ok. 40 tys. osób, działających w ok. 250 instytutach. Wraz z upadkiem ZSRR została rozwiązana, a jej funkcje, strukturę i potencjał nauk. przejęła Rosyjska Akademia Nauk, która stała się gł. ośrodkiem prowadzącym i koordynującym badania nauk. w Federacji Rosyjskiej. Od 1997, w związku z krajowym programem restrukturyzacji nauki, struktura Rosyjskiej Akademii Nauk uległa reorganizacji — wprowadzono podział Akademii na 16 departamentów (wydziałów) oraz 3 oddziały terytorialne: Syber., Uralski i Dalekowschodni; zmniejszono liczbę instytutów nauk. z ok. 400 do ok. 200. Rosyjska Akademia Nauk. pełni funkcje opiniodawcze oraz doradcze na potrzeby rządu. W 2003 bezpośrednio podlegało jej ponad 180 instytutów i centrów nauk.-badawczych, dalszych 200 kontrolowała przez rady nauk., komisje i komitety.

Rosyjską Akademię Nauk łączyły bliskie stosunki z pol. uczonymi (m.in. w XIX w. z badaczami Syberii oraz pol. uczonymi pracującymi na uniwersytecie ros.). Członkami Rosyjskiej Akademii Nauk byli m.in.: J.A Załuski, król Stanisław August Poniatowski, Jan Śniadecki, S.B. Linde, J. Kowalewski, J. i S. Potoccy, S. Kierbedź, M. Kowalski, L. Cienkowski, A. Brückner, T. Zieliński, J. Baudouin de Courtenay, H. Sienkiewicz, O. Balzer, J.M. Rozwadowski, M. Skłodowska-Curie, W. Kotwicz, J. Łoś, B. Dybowski, J. Dembowski, J. Groszkowski, T. Kotarbiński, K. Kuratowski.

W 2003 Rosyjska Akademia Nauk liczyła 501 czł. zwyczajnych, 720 czł. korespondentów i 208 czł. zagr.; wydaje kilkadziesiąt czasopism nauk., ponadto «Izwiestija Rossijskoj akadiemii nauk» w 16 seriach tematycznych, „Wiestnik Rossijskoj akadiemii nauk” i „Dokłady Rossijskoj akadiemii nauk”, zawierające sprawozdania z jej czynności i prac, a także dwumies. „Nauka w Rossii” w językach ros. i angielskim.