Republika Południowej Afryki. Gospodarka

Republika Południowej Afryki. Gospodarka.

RPA jest najlepiej rozwiniętym krajem Afryki; nowoczesny przemysł i wysokotowarowe gospodarstwa rolne białych kontrastują ze słabo rozwiniętymi regionami zamieszkanymi przez ludność nieeuropejską. Szczególnie bujny rozwój gospodarczy w RPA przypadał na lata II wojny światowej i okres powojenny, co wiązało się z szybkim napływem kapitału zagranicznego, początkowo z Wielkiej Brytanii, później również z USA i RFN; najwięcej inwestowano w górnictwo, zwłaszcza wydobycie złota; wzrastał również udział krajowego kapitału prywatnego i państwowego, głównie w transporcie, energetyce i hutnictwie żelaza. Polityka apartheidu, umożliwiająca wykorzystywanie bardzo taniej siły roboczej (Murzyni, ludność kolorowa), wpływała korzystnie na rozwój przemysłu i towarowego rolnictwa. Nałożone na RPA przez ONZ sankcje gospodarcze (m.in. embargo handlowe), w związku z polityką apartheidu, oraz niepokoje społeczne doprowadziły do destabilizacji kraju. Gospodarka RPA znalazła się w stanie recesji, zwłaszcza rolnictwo i górnictwo. Od 1990 spadał produkt krajowy brutto, wzrosło bezrobocie (ok. 40% zawodowo czynnych); stopa inflacji 1991 wynosiła 15,3%, 1993 — 9,7%. Do recesji gospodarczej na początku lat 90. przyczynił się również odpływ rodzimego kapitału za granicę (z obawy przed ludnością murzyńską) oraz długotrwała susza w całej Afryce Południowej. Po zniesieniu apartheidu jest realizowany od 1994 program odbudowy i rozwoju, którego najważniejszymi celami są: zaspokojenie podstawowych potrzeb ludności, rozwój szkolnictwa, demokratyzacja życia oraz przyspieszenie rozwoju gospodarczego. Wartość PKB (wg parytetu siły nabywczej) wynosi 9,8 tys. dolarów USA na 1 mieszkańca (2007). Największy udział w wytwarzaniu produktu krajowego brutto mają usługi — 65,5% (przemysł i budownictwo 31,3%, rolnictwo i leśnictwo 3,2%).

Przemysł.

W gospodarce RPA występuje znaczna koncentracja produkcji i kapitału; największe przedsiębiorstwa są związane z energetyką, hutnictwem żel., przemysłem paliwowym i wydobywczym oraz transportem. Oprócz korporacji prywatnych (gł. Anglo-American Corporation of South Africa, De Beers Consolidated Mines, Rand Mines) działają duże firmy państw., gł. SAR&H (koleje i porty), ESKOM (energetyka), SASOL (produkcja paliw syntet. z węgla), ISCOR (hutnictwo żelaza). RPA należy do najzasobniejszych w surowce miner. krajów świata; najważniejszym regionem górniczym jest Witwatersrand w Transwalu; RPA zajmuje 1. miejsce na świecie w wydobyciu złota, platyny, rud chromu, wanadu i manganu, ponadto znajduje się w świat. czołówce pod względem wydobycia diamentów, rud tytanu, antymonu, żelaza, miedzi, niklu, ołowiu, cyny, uranu, a także węgla kam., srebra, azbestu, fosforytów. Przeważającą część produkcji górniczej przeznacza się na eksport. Wydobywa się także ropę naft. i gaz ziemny, w ilościach nie zaspokajających krajowego popytu. Łączna moc zainstalowana w elektrowniach wynosi 39 577 MW (2001); produkcja energii elektr. 215,9 mld kW·h (2003), ok. 90% energii elektrycznych wytwarza się w elektrowniach cieplnych (opalanych węglem kam.) skupionych gł. w południowym Transwalu, pozostałą część w elektrowniach jądr. (ok. 5%) i wodnych (zwłaszcza w dorzeczu Oranje). Największy udział w wartości produkcji przem. ma przemysł maszyn. i metal. (gł. maszyny i urządzenia dla górnictwa, rolnictwa) oraz hutnictwo żelaza, metali kolorowych i uszlachetniających stal (wielkie huty żelaza w Pretorii, Vanderbijlpark, Newcastle, Vereeniging). Duże znaczenie ma przemysł chem., szczególnie przetwórstwo importowanej ropy naft. (rafinerie w Durbanie, Kapsztadzie, Sasolburgu i węgla kam. (m.in. produkcja benzyny synt.); ponadto produkcja nawozów sztucznych (zwłaszcza azotowych), środków wybuchowych (duża fabryka w Modderfontein), włókien chem. (gł. niecelulozowych). Zakłady przemysłu elektronicznego wytwarzają gł. odbiorniki radiowe, sprzęt gospodarstwa domowego. Rozwinięty przemysł drzewny, papierniczy (produkcja papieru i tektury 2,3 mln t — 2003), poligraficzny. Przemysł środków transportu obejmuje gł. zakłady montażu samochodów osobowych i ciężarowych, taboru kol., stocznie. Przemysł spoż. (winiarski, młynarski, przetwórstwo owoców i warzyw, mięsny, cukr.), skoncentrowany jest w rejonie największych miast (zwłaszcza w Kapsztadzie). Przemysł włók. rozwinął się silnie po II wojnie świat., szczególnie w miastach portowych — Port Elizabeth, East London; ponadto przemysł skórz.-obuwn., odzież., materiałów bud. (gł. cementowy). Rozmieszczenie przemysłu w RPA jest bardzo nierównomierne, największa koncentracja zakładów przem. występuje w południowej części Transwalu w pobliżu złóż podstawowych surowców miner. (region Witwatersrand jest największym regionem przem. Afryki), a także w Kapsztadzie, Durbanie, Port Elizabeth i East London.

Rolnictwo.

Podstawą rolnictwa jest ekstensywna hodowla; pastwiska zajmują ok. 70% pow. kraju; hoduje się przede wszystkim owce (ok. 29 mln sztuk), poza tym bydło (13,5 mln), kozy (6,4 mln), trzodę chlewną; większość pogłowia hodowanych zwierząt (zwłaszcza owiec) należy do ludności białej; na suchych stepach i sawannach środkowej i zachodniej części kraju hoduje się gł. owce, na wilgotniejszych terenach wyżyn Weld — bydło. Ziemie uprawne stanowią tylko 12% pow. kraju; przeważają małe gospodarstwa, produkujące na własne potrzeby i stosujące tradycyjne metody uprawy; ponadto istnieje ok. 60 tys. dużych gospodarstw towarowych (powierzchnia farm przekracza często 1000 ha), które dostarczają większość produkcji rolnej kraju. Częste susze, przy niekorzystnych warunkach glebowych (większość powierzchni zajmują gleby słabo wykształcone) powodują straty w produkcji roślinnej, stąd duże znaczenie ma nawadnianie. Uprawia się kukurydzę (9,7 mln t, 2004; gł. południowy Transwal, wschodnia Orania), pszenicę (południowo-zachodnia część kraju), owies i jęczmień (średnie plony zbóż 28,1 q z ha), orzeszki ziemne, tytoń, słonecznik, trzcinę cukrową; rośnie znaczenie bawełny, odporniejszej na suszę od kukurydzy i tytoniu; na południu sadownictwo (winorośl, cytrusy, grusze, jabłonie, brzoskwinie, ananasy). Duże znaczenie ma rybołówstwo, zwłaszcza mor. (połowy ryb 823 tys. t). Lasy zajmują ok. 7% pow. kraju. W celu zwiększenia produkcji drewna (2,5 mln m³ rocznie) są zakładane plantacje, gł. eukaliptusów.

Transport i łączność.

Sieć komunik. dobrze rozwinięta, najlepiej — na obszarach uprzemysłowionych, zwłaszcza w południowym Transwalu, najsłabiej — w północno-zachodniej części kraju. Długość linii kol. (wąskotorowe) wynosi 20,9 tys. km (w tym 9,9 tys. zelektryfikowanych), dróg kołowych — 362 tys. km (20% ma utwardzoną nawierzchnię); liczba zarejestrowanych samochodów osobowych 4,1 mln, ciężarowych i autobusów 2,2 mln (2002). Ważną rolę odgrywa transport lotn. (731 różnego rodzaju lotnisk, największe porty lotn.: Johannesburg, Kapsztad, Durban) i mor.; 2003 załadunek w portach mor. wyniósł 128 mln t, wyładunek — 41,8 mln t; gł. porty mor.: Durban, Kapsztad, Saldanha, Richard's Bay, Port Elizabeth, East London. Najlepiej w Afryce rozwinięta sieć łączności; 4,7 mln abonentów telefonii stacjonarnej; w użytkowaniu 34 mln telefonów komórkowych; ponad 5 mln stałych użytkowników Internetu (2005).

Turystyka.

Od poł. lat 90. XX w. liczba turystów zagr. wzrosła z 4,7 do 6,7 mln (2005); ok. 70% odwiedzających przyjeżdża z sąsiednich państw; stopniowo zwiększa się liczba turystów z odległych krajów, w tym z Europy. Najczęściej odwiedzane są parki nar. i inne obszary chronione. 2005 wpływy z turystyki wyniosły 6,7 mld dol. USA.

Handel zagraniczny.

Wartość eksportu 51,9 mld dol. USA, importu — 66,5 mld dol. USA (2005). W eksporcie największe znaczenie mają: złoto, platyna, diamenty, in. metale i wyroby metal., maszyny, środki transportu, węgiel kamienny. Importuje się gł. maszyny i środki transportu, wyroby elektroniczne, produkty chem., sprzęt transportowy i telekomunikacyjny. Głównymi partnerami handl. są: Niemcy, W. Brytania, USA, Japonia, Chiny. RPA oraz Botswana, Lesotho, Namibia i Suazi tworzą unię celną.

Johannesburg, panorama miasta (Republika Południowej Afryki)