Nikaragua. Historia
 
Encyklopedia PWN
Nikaragua. Historia.
Obszar obecnej Nikaragui pierwotnie zamieszkiwali Indianie, głównie z grupy językowej Nahua, natomiast wybrzeże karaibskie Indianie Miskito. Po odkryciu 1502 przez K. Kolumba tego obszaru 1522–24 został on podbity przez Hiszpanów (ekspedycje G. Gonzáleza Dávili i F. Hernándeza de Córdoby), którzy założyli pierwsze miasta (Granada, León). Od 1535 kraj stanowił część wicekrólestwa Nowej Hiszpanii (należał do audiencji, a następnie kapitanii generalnej Gwatemali). Do połowy XVI w. wśród konkwistadorów trwała walka o panowanie nad Nikaraguą, jednocześnie postępowała eksterminacja Indian. Podstawą gospodarki kolonialnej były latyfundia, w których na zachodzie kraju uprawiano kakao, trzcinę cukrową, tytoń, pozyskiwano barwnik indygo. Na wybrzeżu karaibskim, penetrowanym w XVII w. przez angielskich piratów, w XVIII w. powstało indiańsko-murzyńskie Królestwo Moskito (Moskitia).
W 1811 w głównych miastach wybuchła niepodległościowa rewolta Kreoli, stłumiona przez Hiszpanów. Dopiero w 1821 Nikaragua oderwała się od Hiszpanii, 1822–23 przejściowo wchodząc w skład Cesarstwa Meksyku, a 1823–38 Zjednoczonych Prowincji Ameryki Środkowej i dopiero po ich rozpadzie stając się suwerennym państwem. Od początku XIX w. trwały walki między konserwatystami i liberałami o przyszły model społeczno-polityczny państwa. Od lat 40. XIX w. częste interwencje z zewnątrz, związane m.in. z planami budowy kanału międzyoceanicznego. W 1856 Nikaragua została spustoszona przez amerykańskiego flibustiera, W. Walkera. Dopiero 1863–93, pod władzą konserwatystów, nastąpił okres spokoju i rozwoju. Podczas rządów liberałów 1893–1909 (prez. J.A. Zelaya) trwała modernizacja kraju, wzmocniono instytucję państwa, planowano odbudowę federacji środkowoamerykańskiej. W 1894 odzyskano suwerenność nad częścią Moskitii. W 1912 USA poparły konserwatywny przewrót i dokonały interwencji wojsk. w Nikaragui pozostawiając tam swoje oddziały do 1925. Konserwatyści (m.in. prezydent E. Chamorro Vargas, 1917–21) pogłębili zależność kraju od USA (1914 traktat Bryana–Chamorro). W 1926 rebelia liberałów pod przewodnictwem J.B. Sacasy, poparta przez Meksyk, spowodowała kolejną interwencję wojskową USA, ztała się ona przyczyną wybuchu antyamerykańskiego powstania nikaraguańskiego 1926–32 pod wodzą A.C. Sandino, zakończonego z chwilą wycofania oddziałów amerykańskich z Nikaragui i objęcia prezydentury przez Sacasę.
Od 1933 rosło w państwie znaczenie Gwardii Narodowej, utworzonej przez, współdziałającego z Sacasą, gen. A. Somozę Garcíę, który po zamachu stanu 1936 objął długoletnie dyktatorskie rządy (1937–47 i 1951–56 prezydent) i utrwalił zależność od USA oraz tradycyjny model społeczno-gospodarczy. W 1954 odparł nieudaną próbę zbrojnej inwazji zorganizowaną przez konserwatystów, ale 1956 został zamordowany i rządy objął jego syn, gen. L. Somoza Debayle (prezydent do 1963). W końcu lat 50. rozpoczął się szybki wzrost gospodarczy, m.in. dzięki współpracy z krajami Ameryki Środkowej, rozwojowi przemysłu przetwórczego i intensyfikacji produkcji rolnej. Jednocześnie zaktywizowała się opozycja; 1959 konserwatyści (P.J. Chamorro Cardenal), wspierani przez Kostarykę, z którą Nikargua miała w latach 50. konflikty, zorganizowali kolejną próbę zbrojnej rebelii. W 1961 powstał lewicowy Sandinowski Front Wyzwolenia Narodowego (FSLN). W 1963–67 prez. R. Schick kontynuował proamerykańskie rządy. Od 1966 narastał konflikt między konserwatywną opozycją a liberałami, skupionymi wokół gen. A. Somozy Debayle (syna A. Somozy Garcíi), który wkrótce objął dyktatorskie rządy (prezydent 1967–72 i 1974–79), koncentrując w coraz większym stopniu władzę i własność w rękach klanu Somozów. Nasilenie represji wobec opozycji skłoniło liberałów i konserwatystów do zawarcia 1972 ugody. Pogorszenie w 2. połowie lat 70. sytuacji gospodarczej i postępująca korupcja władz powodowały wzrost napięć społecznych i aktywności FSLN.
Zabójstwo przywódcy konserwatystów, Chamorro Cardenala (1978), sprowokowało wybuch społeczny, który przerodził się w rewolucję nikaraguańską 1979. Ofensywa FSLN doprowadziła do obalenia dyktatury i przejęcia władzy przez Rząd Odbudowy Narodowej. Od końca 1979 sandiniści umacniali się, realizowali socjalistyczne reformy społeczno-gospodarcze, intensywnie rozbudowywali siły zbrojne, zacieśniali kontakty z Kubą i ZSRR; FSLN i ruch sandinowski od początku lat 80. dążyły do totalizacji życia publicznego: zaczęły się represje wobec opozycji, kontrola życia publicznego, konflikty z Kościołem katolickim, militaryzacja kraju. Reakcją na to było powstanie zbrojnej partyzantki antyrządowej (contras), stacjonującej w Kostaryce i Hondurasie, wspieranej od 1981 finansowo przez USA, co stało się źródłem stałego regresu w stosunkach z tym państwem. W1983 CIA zaminowała porty, 1985 USA wprowadziły embargo handlowe. W 1984 w wyborach do Zgromadzenia Narodowego, zbojkotowanych przez opozycję, zwyciężył FSLN, prezydentem (1985–90) został D. Ortega Saavedra. Rządy sandinistów pogłębiły trudności ekonomiczne państwa. Od połowy lat 80. wzmagała się wojna domowa, w której przeciwne strony wspierały USA i ZSRR. Próby pokojowego uregulowania konfliktu podejmowały od 1983 państwa Grupy z Contadory. Rozmowy rządu ze zbrojną opozycją doprowadziły 1988 do zawarcia tymczasowego rozejmu, po którym jednak nastąpiły nowe incydenty zbrojne i nasiliły się represje rządowe. Dopiero VIII 1989 zostało zawarte porozumienie między FSLN a nowo powstałą Narodową Unią Opozycyjną (UNO), przewidujące demokratyzację, wolne wybory, zakończenie wojny domowej i rozwiązanie contras.
Wybory II 1990 wygrała UNO, prezydentem (1990–97) z jej ramienia została V. Barrios de Chamorro (wdowa po Chamorro Cardenalu). Jej rząd zapoczątkował reformy, zredukował armię, znormalizował stosunki z USA, jednocześnie — wskutek silnej opozycji FSLN, utrudniającego realizację reform — prowadził budzącą niezadowolenie politykę ugody i respektowania interesów sandinistów. Już 1991 odrodziły się zbrojne oddziały antyrządowe (recontras, recompas, revueltos), trwały systematyczne starcia i incydenty zbrojne, postępowała anarchizacja życia publicznego, czego przejawem były m.in.: słabość instytucji państw., rozłam w UNO, konflikty w FSLN, częste strajki pracowników sektora publicznego. W wyborach powszechnych 1996 zwyciężyła koalicja Sojusz Liberalny, skupiony od 1996 wokół Liberalnej Partii Konstytucyjnej (LPC), prezydentem (1997–2002) został J.A. Alemán Lacayo, dążący do ugody z FSLN w celu sanacji ekonomicznej i załagodzenia konfliktów społecznych. Wybory prezydenckie i parlamentarne 2001 wygrała ponownie LPC. Urząd prezydenta objął I 2002 jej kandydat, E. Bolaños Geyer, a FSLN stał się drugą, co do ważności, partią w parlamencie. Wybory samorządowe 2002 wzmocniły pozycję FSLN, który m.in. obsadził stanowisko burmistrza Managui. Również wybory prezydenckie 2006 wygrał kandydat FSLN D. Ortega Saavedra (druga kadencja), który pokonał rozdrobnioną opozycję.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia