Neapol
 
Encyklopedia PWN
Neapol, Napoli, rzym. Neapolis,
m. w południowych Włoszech, nad Zat. Neapolitańską (M. Tyrreńskie), u podnóża Wezuwiusza i wzgórz Campi Flegrei;
gł. ośr. przem.-handl., komunik., nauk. i kult. południowych Włoch; rozwinięty przemysł rafineryjny i petrochemiczny, środków transportu (stoczn., lotn., taboru kol.), hutnictwo żelaza i metali nieżel., a także przemysł maszyn. (m.in. obrabiarki), elektrotechniczny, chem., cementowy, włók., precyzyjny (opt.), drzewny, poligraficzny, odzieżowy, skórz., spoż. (m.in. wytwórnie makaronu); siedziba licznych banków, spółek handl.; duży port handl. (przeładunki ok. 20 mln t rocznie), pasażerski (linie promowe m.in. do Mesyny, Palermo, Cagliari), rybacki i wojenny; ważny węzeł drogowy (autostrady do Rzymu, Tarentu i Reggio di Calabria) i kol., międzynarodowy port lotniczy (Capodichino); uniw. (zał. 1224) i inne szkoły wyższe; konserwatorium (z tradycjami sięgającymi 1. poł. XVI w.); liczne inst. nauk.-badawcze (m.in. mor. z wielkim akwarium), obserwatoria astr. i wulkanologiczne; ośr. międzynar. turystyki; liczne muzea, m.in. Museo Nazionale Archeologico (najcenniejsze znaleziska z Pompejów), Museo di Capodimonte i Galleria Nazionale.
Historia. Założony prawdopodobnie ok. 600 p.n.e. przez kolonistów gr. z Kume; 327–326 p.n.e. podbity przez Rzym (rzymskie Neapolis): ważny port, jeden z ośr. gr. kultury w Italii; od VI w. formalnie pod władzą Bizancjum, faktycznie — niezależny; 1139 przyłączony przez Rogera II do Królestwa Sycylii, od 1226 jego stol.; od 1282 stol. Królestwa Neapolu, dzieliła jego losy polit.; w XIV–XV w. jeden z gł. ośr. manufaktur (jedwab, sukno), handlu, kopalnictwa (ałun); także ośr. renesansu wł. promieniującego na Hiszpanię; liczne powstania antyhiszp.; 1799 w Neapol proklamowano Rep. Partenopejską (upadła VII 1799); 1806–15 stol. zależnego od Francji Królestwa N., od 1816 — po restauracji Burbonów — Królestwa Obojga Sycylii; w XIX w. ośr. ruchu rewolucyjnego (powstania 1820–21, 1848–49); 1860 opanowany przez G. Garibaldiego wszedł w skład zjednoczonych Włoch; w czasie II wojny światowej poważnie zniszczony; IX 1943 okupowany przez wojska niem., wyparte w wyniku powstania (tzw. Cztery Dni N.).
Zabytki. Średniowieczne zamki, wielokrotnie przebudowywane: Castel dell’Ovo z XII i XVI w., Castel Nuovo z XIII–XV w. z renes., bogato rzeźbionym łukiem triumfalnym Alfonsa Aragońskiego (1455–68); got. katedra (XIII–XV w.), zbarokizowana, z neogot. fasadą (XIX–XX w.) i z bogatym wyposażeniem; liczne kościoły, w większości zbarokizowane, z cennymi elementami wyposażenia, m.in. S. Maria del Carmine (XIII, XVIII w.), S. Domenico Maggiore (XIII, XVII w.), S. Maria la Nova (XIII–XVI w.), S. Lorenzo (XIII, XVIII w.), S. Agostino alla Zecca (XIV, XVII, XVIII w.), S. Chiara (XIV i XVIII w., po wojnie odbud.), S. Anna dei Lombardi (XV w.), S.S. Severino e Sossio (XV, XVI w.), S. Maria Donnaregina (XVII w.), S. Filippo Neri (XVI–XVIII w.), S. Annunziata (XVIII w.), S. Francesco di Paolo (1817–46); kartuzja — ob. muzeum, S. Martino (XIV, XVI, XVIII w.); pałace renes. (m.in. Palazzo Cuomo XV w.); barok.: Palazzo Reale (XVII–XIX w.) z bogatym wyposażeniem, Palazzo di Capodimonte (XVIII w.) ze słynnymi galeriami malarstwa (Mantegna, Tycjan) i sztuki zdobniczej; bramy miejskie, m.in. Porta Campana (XV–XVI w.); teatr S. Carlo (XVIII w.); uniw. (XVI–XVIII w.) — ob. muzeum sztuki antycznej, Galeria Umberta I (koniec XIX w.); hist. centrum Neapolu zostało wpisane na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Neapol, Piazza del Plebiscito fot. Z. Wyleżyński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia