Krasiński Zygmunt
 
Encyklopedia PWN
Krasiński Zygmunt, hrabia, ur. 19 II 1812, Paryż, zm. 23 II 1859, tamże,
poeta, dramaturg, powieściopisarz, epistolograf, autor Nie-Boskiej komedii.
Kalendarium
Urodził się 19 II 1812 w Paryżu. Odebrał staranne wykształcenie domowe. W 1822 został osierocony przez matkę, całe życie pozostawał pod wpływem osobowości apodyktycznego i filocarskiego ojca. Studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim, rozpoczęte 1827, przerwał 1829; tegoż roku został wydalony z uczelni, gdy po powstrzymaniu się od udziału w manifestacji antycarskiej został zelżony przez kolegów i wyzwał jednego z nich na pojedynek; 1829 wyjechał na studia do Genewy.
Pierwsze próby literackie
W okresie warszawskim powstały pierwsze próby literackie Krasińskiego: powieści oraz powieści poetyckie w stylu romansów grozy, pisane pod wpływem literatury francuskiej (m.in. V. Hugo) i angielskiej (W. Scott, G. Byron) — Grób rodziny Reichstalów (1828) oraz Władysław Herman i dwór jego (1830). Pobyt w Genewie, przyjaźnie i przeżycia tego okresu ukształtowały jego osobowość, zwłaszcza poznanie 1830 A. Mickiewicza (wraz z nim i A.E. Odyńcem odbył wycieczkę w Alpy) oraz przyjaźń z Anglikiem H. Reevem (Listy do Henryka Reeve, opracowanie P. Hertz 1980) i miłość do H. Willan. Wśród jego lektur filozoficznych dominowały dzieła francuskich historyków okresu restauracji: P.S. Ballanche’a, J. de Maistre’a i J. Micheleta. Z pasją uprawiał wówczas prozę poetycką o treściach autobiograficznych i historiozoficznych. Pogłębione lektury niemieckich filozofów idealistycznych spowodowały krystalizację poglądów estetycznych Krasińskiego, objawiających się w nadaniu pojęciu piękna znaczenia metafizycznego, a poezji — zadań profetycznych. W XI 1830 udał się do Włoch — w Rzymie zaskoczyła go wiadomość o wybuchu powstania listopadowego 1830–31; głęboko przeżywając dramat narodowy i niemożność (wskutek zakazu ojca) wzięcia udziału w walce, 1831 powrócił do Genewy, gdzie powstał najdojrzalszy utwór tego okresu, powieść historyczna Agaj-Han (wydana 1833 pod kryptonimem A.K.), osnuta na tle dymitriady. Sławiąc zwycięstwo rycerstwa polskiego nad rzeką Moskwą, uczynił z powieści „romans maski”. W 1832 przez Wenecję i Wiedeń powrócił do Warszawy i Opinogóry, jesienią udał się wraz z ojcem w wiernopoddańczą podróż do Petersburga. Wbrew oczekiwaniom ojca nie zabiegał o karierę dyplomatyczną, a po uzyskaniu zgody od cara na wyjazd za granicę, 1833 wyruszył z Warszawy przez Wiedeń i Wenecję do Rzymu.
Nie-Boska komedia, Irydion
Z tego okresu pochodzi najwybitniejszy dramat Krasińskiego Nie-Boska komedia (wydanie anonimowe 1835) oraz Irydion (1. redakcja 1833, wydanie 1836). Oba dramaty były rezultatem doświadczeń społecznych, politycznych i przemyśleń historiozoficznych; w Nie-Boskiej komedii dokonał oceny romantycznego kultu poety i poezji, demaskował mity romantyczne: miłości, sławy, idyllicznego szczęścia, przede wszystkim jednak dał wizję rewolucji jako siły niszczącej, nawiązując do nowożytnego pojęcia tragizmu, zgodnie z którym jest konieczna zagłada krańcowo różnych racji cząstkowych w obliczu przeciwstawionej im racji uniwersalnej, według Krasińskiego — boskiej, co wyraża końcowa wizja Chrystusa; są tego świadomi główni bohaterowie, antagoniści: hrabia Henryk dostrzegający nieskuteczność obrony starego świata — arystokracji, bankierów, fabrykantów oraz Pankracy, wódz rewolucji, wątpiący w możliwości swego zwycięstwa. W Irydionie, „dramacie maski”, Krasiński ukrył paralelę między Grecją podbitą przez Rzym a Polską pod zaborem Rosji, czytelną zwłaszcza w proroczej wymowie zemsty tytułowego bohatera na Rzymie, klęsce rzymskiego imperium, apologii męczeństwa dla zbawienia.
Miłość, przyjaźń, praca
W 1834 Krasiński poznał w Rzymie J. Bobrową, która na kilka lat stała się obiektem jego najgłębszych uczuć, a 1836 poznał i zaprzyjaźnił się z J. Słowackim, co ożywiło jego muzę poetycką (poemat Pokusa, Noc letnia, liryki do Bobrowej). Pod koniec 1838 wyjechał z ojcem do Włoch; w Neapolu zetknął się z D. Potocką, z którą nawiązał wieloletni romans stylizowany w duchu romantycznym, utrwalony w lirykach, poematach i w ogromnej korespondencji (Listy do Delfiny Potockiej, opracowanie Z. Sudolski, t. 1–3 1975; jej dopełnieniem i komentarzem są Listy do Jerzego Lubomirskiego, opracowanie tenże 1965). Na przełomie 1839 i 1840 powstały 3 poematy objęte wspólnym tytułem: Trzy myśli pozostałe po ś.p. Henryku Ligenzie (1840), świadczące o krystalizacji konserwatywnych poglądów Krasińskiego. W 1840 na życzenie ojca i wskutek własnych przemyśleń zaczął starać się o rękę E. Branickiej. Podczas pobytu z Potocką w Varennie zrodził się pomysł poematu mesjanistycznego Przedświt (wydany pod nazwiskiem K. Gaszyński 1843). Po ślubie z Branicką (1843) przebywał głównie w Opinogórze i Warszawie.
Inne utwory
W 1841 ogłosił w poznańskim „Tygodniku Literackim” artykuł krytyczny Kilka słów o Juliuszu Słowackim, w którym — nawiązując do filozofii G.W.F. Hegla i F.W. Schellinga — uzasadnił wielkość twórczości Słowackiego i odmienność jego drogi twórczej w porównaniu z Mickiewiczem. Między 1841 a 1845 powstała też oryginalna rozprawa religijno-filozoficzna O stanowisku Polski z Bożych i ludzkich względów (wydana w całości w t. 8 Pism 1912), zadziwiająca przenikliwością sądów (m.in. w diagnozie carskiego despotyzmu), podkreślająca znaczenie pracy w procesie ewolucji człowieka ku Bogu. W 1844–45 krystalizował się cykl Psalmów przyszłości (wydane pod pseudonimem Spirydion Prawdzicki 1845, wydanie 2 rozszerzone 1848), w których ukazał prymat tradycji feudalnej i arystokratycznej w dziejach narodu, a widząc przyszłość narodu w harmonijnym pogodzeniu sprzeczności społecznych, potępiał rewolucyjne środki działania, głosił ideę „czynu” w ramach koncepcji ewolucji organicznej, do której nawiązywali przedstawiciele myśli konserwatywnej. Wywołały one poetycką replikę Słowackiego (Do autora trzech Psalmów). Pod wpływem wydarzeń 1846 (rewolucja krakowska, powstanie chłopskie), powstał m.in. fragment dramatu Rok 1846, poemat Resurrecturis (wydanie 1851) i Fantazja konania (1. redakcja poematu Dzień dzisiejszy, wydanie 1847). Kontynuował też pracę nad pomysłem części 1 Nie-Boskiej komedii.
Przebywając w Nicei 1846 i 1847, redagował memoriały i listy polityczne do F. Guizota, K. Montalemberta i A. de Lamartine’a, w których rozwijał i uzasadniał historiozoficznie zasady polityczne wyłożone w Przedświcie i w Psalmach: przekonanie o nieantagonistycznym rozwoju świata i wyjątkowej roli chrześcijańskiej Polski, wiarę w przeanielenie wszystkich sfer życia, wrogość wobec rewolucji i radykalnych ugrupowań społecznych. W 1848, przebywając w Rzymie, poznał C. Norwida, kilkakrotnie spotykał się z Mickiewiczem (wrogo odnosząc się do jego Legionu), zawiązał przyjaźń z generałem W. Zamoyskim, dzięki któremu zbliżył się do obozu A. Czartoryskiego. W tym okresie napisał memoriał do papieża Piusa IX, w którym rzucił myśl utworzenia legionu polskiego przy boku papieża, dawał wyraz przekonaniu o przełomowości nadchodzącej epoki, kryzysie współczesnej cywilizacji (dostrzeżenie siły rewolucyjnej w proletariacie) i posłannictwie Polski. W 1857 i 1858 zredagował ostatni memoriał polityczny adresowany do cesarza Napoleona III, który 2-krotnie udzielił mu audiencji i wówczas Krasiński próbował, bezskutecznie, wpłynąć na bieg polityki światowej. Pod koniec lat 50. stan zdrowia poety stale się pogarszał, co zmuszało go do bezowocnych podróży kuracyjnych. Śmierć ojca (XI 1858) przyspieszyła jego zgon. Krasiński zmarł 23 II 1859 w Paryżu. Został pochowany w Opinogórze, wśród grobów rodzinnych.
Ceniony dramaturg i epistolograf
Twórczość Krasińskiego, łącząca idee filozoficzno-religijne ujmowane w poetyce wizji lub romantycznej improwizacji z historyzmem, należy do osiągnięć literatury polskiej. Krasiński, zaliczany niegdyś (wraz z A. Mickiewiczem i J. Słowackim) do romantycznej „trójcy wieszczów”, współcześnie jest ceniony głównie jako dramaturg i epistolograf. Nie-Boska komedia była wystawiana m.in. w inscenizacji J. Kotarbińskiego (prapremiera 1902), L. Schillera (1926 i 1938), K. Swinarskiego (1965), Irydion m.in. przez A. Szyfmana (prapremiera 1913), J. Kreczmara (1959 i 1966), J. Grzegorzewskiego (1970) i M. Grabowskiego (1983). W swoich listach do: A. Sołtana, K. Gaszyńskiego, Koźmianów, S. Małachowskiego, A. Cieszkowskiego, E. Jaroszyńskiego, B. Trentowskiego i innych korespondentów (całość wydana 1970–94, w opracowaniu Z. Sudolskiego) zawarł interesujące rozważania na temat literatury, sztuki, filozofii i wydarzeń historycznych, stworzył bezcenną kronikę i panoramę epoki. Znakomitym komentarzem do poznania życia Krasińskiego jest korespondencja jego żony, wydana pod tytułem Świadek epoki. Listy Elizy z Branickich Krasińskiej z lat 1835–1876 (t. 1–4 1995–96, opracowanie Sudolski).
Bibliografia
Pisma, oprac. J. Czubek, t. 1–8, Kraków 1912;
Dzieła, wyd. L. Piwiński, t. 1–12, Warszawa 1931;
Listy do ojca, oprac. S. Pigoń, Warszawa 1963;
Dzieła literackie, oprac. P. Hertz, t. 1–3, Warszawa 1973;
Pisma filozoficzne i polityczne, oprac. P. Hertz, Warszawa 1999.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Opinogóra Górna, zameczek Krasińskich fot. B. Kowalewska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Winterhalter Franz Xaver, Portret Elżbiety Krasińskiej z dziećmi, 1853 — Muzeum-Pałac w Wilanowie, Warszawafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Szyfman Arnold, Irydion Zygmunta Krasińskiego. Józef Węgrzyn (Irydion) i Stanisława Wysocka (Kornelia) — Teatr Polski w Warszawie (1913).fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Krasiński Zygmunt, Nie-Boska komedia, strona tytułowa 1837 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Krasiński Zygmunt, list do przyjaciela z okresu pisania Irydiona (z rysunkiem autora) fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia