Kościół
 
Encyklopedia PWN
Kościół
[czes. kostel < łac. castellum ‘miejsce warowne’]:
1) w chrześc. wierze i teologii (eklezjologia) ogół wiernych w czasie i przestrzeni (Lud Boży), tworzący jedną wspólnotę. Chrześcijaństwo głosi, że Kościół został ustanowiony przez Chrystusa, jest jego Mistycznym Ciałem i miejscem działania Ducha Świętego, oraz stanowi zaczątek Królestwa Bożego na ziemi; tak rozumiany Kościół jest określony w Credo jako jeden, święty, powszechny i apostolski (zbud. na nauce apostołów i głoszący ich naukę); w katolicyzmie wyróżnia się Kościół: pielgrzymujący (na ziemi), cierpiący (w czyśćcu) i triumfujący (w niebie). Istnienie Kościoła należy do gł. punktów wiary chrześc., a przynależność do Kościoła jest uważana za konieczną do zbawienia, choć poszczególne wspólnoty chrześcijaństwa różnie ją rozumieją; w protestantyzmie Kościół jest niewidzialną społecznością zbawionych, znanych Bogu prawdziwych chrześcijan, tych, którzy uwierzyli i zostali ochrzczeni (choć związki wyznaniowe pozostają ważne dla ich życia chrześc.); katolicyzm głosi, że Kościół jest z woli Chrystusa rzeczywistością widzialną, a więc do Kościoła należą ochrzczeni i wierzący członkowie Kościoła katolickiego — chociaż, jak to sformułował Sobór Watykański II, istnieją też dalsze kręgi przynależności i przyporządkowania: podzielający wiarę katol., ale oddzieleni organizacyjnie (schizma), chrześcijanie o wierze obarczonej błędami, wreszcie wyznawcy innych religii bądź niewierzący starający się prowadzić uczciwe życie; analog. są poglądy prawosławia, które w sobie widzi jedyny Kościół prawowierny i powszechny.
2) Kościół lokalny (znaczenie używane w Nowym Testamencie, w terminologii protest. — zbór), społeczność chrześc. w danym miejscu, którą uważa się za konkretyzację obecności Kościoła powszechnego; w terminologii katol. i prawosł. chodzi zwykle o Kościół skupiony wokół miejscowego biskupa (partykularny, miejscowy), a nawet o synonim diecezji (np. Kościół warszawski), ewentualnie o Kościół na jednym kontynencie (Kościół afrykański), w jednym kraju (Kościół polski); mówi się też o rodzinie jako o Kościele domowym.
3) Zorganizowane wyznanie chrześc. (Kościół katolicki, Kościół prawosławny, Kościoły protestancki, Kościół starożytny, Kościóły wschodnie, a w szerszym sensie jeszcze religie afrochrześcijańskie); w tym znaczeniu termin Kościół występuje w prawie, historii i naukach społ.; poszczególne wyznania przyjmują różne typy organizacji i struktury kośc.: episkopalizm w katolicyzmie (tu z wyróżnioną rolą papieża), prawosławiu i anglikanizmie, a bardziej oddolne systemy: synodalno-konsystorski czy kongregacjonalistyczny w protestantyzmie; podział chrześcijaństwa na wiele Kościołów jest jednak przez znaczną większość chrześcijan oceniany negatywnie; dążenie do jedności przejawia się w sferze doktryny w ruchu ekumenicznym, a w sferze praktycznej w dialogu między wyznaniami i w działalności organizacji międzywyznaniowych (np. Światowa Rada Kościołów).
4) U części religioznawców nazwa Kościół bywa przenoszona na niektóre wyznania niechrześc., które przejawiają podobieństwa strukturalne do Kościołów chrześcijańskich (np. Kościół lamajski).
5) Potocznie, niepoprawnie — sama hierarchia kościelna.
Michał Wojciechowski
Bibliografia
CZ. BARTNIK Kościół Jezusa Chrystusa, Wrocław 1982;
E. OZOROWSKI Kościół. Zarys eklezjologii katolickiej, Wrocław 1984;
J. SALIJ Tajemnica Emmanuela dzisiaj, Poznań 1989;
J. Ratzinger Kościół wspólnotą, Lublin 1993.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Relikwiarz św. Wojciecha, katedra w Gnieźniefot. A. Szymański i L. Wawrynkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia