Irlandia. Literatura

Irlandia. Literatura.

Należy do najstarszych w średniow. Europie; jej tradycja ustna sięga czasów przedchrześc., w formie pisanej rozwinęła się od poł. VI w. po dostosowaniu alfabetu łac. do języka irlandzkiego. Wczesnośredniowieczna literatura irl. (VI–IX w.) obejmuje gł. lirykę, tworzoną w licznych ośr. monastycznych, wyrażającą uczucia wywołane kontaktem z przyrodą i przeżyciami rel.; literatura późnego średniowiecza (XI–XV w.), przeważnie epicka, łączy wydarzenia hist. i wątki bibl. z wierzeniami pogańskimi; dzieli się na kilka cykli heroicznych: najstarszy, ulsterski, reprezentuje epopeja Táin Bó Cuáilnge [‘uprowadzenie stad z Cuáilnge’], późniejszy, feniański, obejmuje opowieści o wojownikach walczących pod wodzą Finna, najwybitniejsze dzieła cyklu — Acallam Senórach [‘rozmowy starców’] oraz Toraigheacht Dhiarmada agus Ghráinne [‘pościg za Diarmaid i Grainne’]; cykl ten jest pokrewny walijskim legendom o królu Arturze. Zachowały się też utwory podróżniczo-fantastyczne, wizyjno-rel., mitol. i in., o wątkach charakterystycznych dla eur. średniowiecza; tworzyli je i przekazywali poeci, zw. filidami; lirykę balladową rozwinęli od XII w. wędrujący po dworach bardowie. W XVII w. po opanowaniu Irlandii przez Anglików literatura irl. utraciła możliwość rozwoju, zachowała się niemal wyłącznie w podaniach i pieśniach ludowych. Nowożytna literatura irl. powstawała gł. w języku ang. i stanowi część literatury ang. (np. twórczość W. Congreve'a, R.B. Sheridana, J. Swifta, O. Wilde'a, G.B. Shawa); w końcu XIX w. nastąpił jej rozkwit, tzw. odrodzenie celtyckie, związane z powstaniem Ligi Gaelickiej 1893 (oparcie się na tradycjach nar., twórczość jednak gł. w języku ang.); do czołowych twórców ruchu należeli poeci i dramatopisarze: W.B. Yeats, A. Gregory, D. Hyde, G.W. Russell, J.M. Synge, S. O'Casey, P. Colum, skupieni wokół Abbey Theatre, oraz poeci rewolucji irl. P.H. Pearse, Th. Mac Donagh, J.M. Plunkett. W środowisku tym były czynione próby stosowania nowocz. języka irl. (Pearse); nieco później sukces w utrwalaniu żywej mowy jednego z dialektów odniosła autobiografia T. Critchina (T. O'Criomhthain) An toileánach [‘wyspiarze’] (1929) oraz powieść M. O'Sullivan (Ó Súilleabhain) Dwadzieścia lat dorastania (1933, wyd. pol. 1986). Poezję w języku irl. tworzyli m.in. M. O'Direain i M. O'Cadhain; 1942 powstało pismo lit. „Comhar”, wytworzył się język krytycznolit. i filoz.; mimo tych wysiłków utrzymała się jednak dominacja tzw. literatury angloirl.; w prozie pocz. XX w. wyróżnili się G. Moore, L. O'Flaherty, poczesne miejsce w literaturze świat. zdobył J. Joyce. Dwudziestowieczną prozę irl. reprezentują m.in.: F. O'Faoláin, M. Lavin, B. Behan (także dramaturg); poezję: A. Clarke, D. Devlin, P. Kavanagh, Th. Kinsella; poeci północnoirl. — S. Heaney, J. Montaque, D. Dahon oraz M. Longley, P. Muldoon, F. Ornsby. Od lat 60. XX w. dramat irl. pozostaje pod wpływem S. Becketta. W dziedzinie współcz. prozy należy wymienić takich pisarzy, jak: E. O’Brien, B. Kiely, MacLaverty, J. MacGahern, W. Trevor, I. Murdoch.