Gruzja. Film

Gruzja. Film.

Żywotność gruzińskiej tradycji, wyczulenie na formę w życiu i sztuce (także lud.), wielogłosowość pieśni lud. i rel. stworzyły w Gruzji naturalne warunki do rozwoju filmu — sztuki w swej istocie polifonicznej; dzięki mnogości kombinacji zachodzących między obrazem, słowem, muzyką i symbolami kino zajęło miejsce szczególne w kreacyjnym uniwersum gruzińskim; 1908–10 wykonano pierwsze zdjęcia film. (operatorzy: A. Digmelaszwili i W. Amaszukeli); 1912 powstał pełnometrażowy dokument o pisarzu gruzińskim przywódcy ruchu niepodl. (Podróż Akakiego Ceretelego po Raczy i Leczchumi Amaszukelego); w 1916 A. Cucunawa zrealizował pierwszy gruziński film fabularny Christine (wg E. Ninoszwilego); od swego początku film gruziński przyciąga twórców z innych dziedzin sztuki. Po wcieleniu Gruzji do sowieckiej Rosji (później ZSRR) kino zaczęło służyć upowszechnianiu oficjalnej ideologii; filmy realizowali gł. twórcy spoza Gruzji (m.in. I.N. Perestiani, H. Bek-Nazarow, W.G. Barski, K. Mardżaniszwili) oraz nieliczni filmowcy miejscowi; dzięki związkom z klasyką lit., mimo nastawienia propagandowego i socjologizującego, często najważniejsze stawały się motywy miłości, namiętności, okrucieństwa oraz realizm obyczajowy (m.in. Eliso N. Szengielai, 1928 wg A. Kazbegiego); arcydziełem niemego filmu gruzińskiego stał się półdokumentalny film Dżim Szwante M. Kałatozowa (1930). W latach 30. debiutowali m.in.: M. Cziaureli, S. Dolidze, D. Rondeli; od 1930 do połowy lat 50. obowiązywały zasady realizmu socjalist., produkcja film. zmniejszała się. Przełom „odwilżowy” dokonał się w Gruzji wcześniej niż w innych republikach sowieckich; 1955 T. Abuladze i R. Czcheidze zainicjowali nurt neorealist. w filmie gruzińskim, rozwijany w latach 60. i wzbogacony o wartości psychol. i filoz. (m.in. E. i G. Szengielajowie, L. Gogoberidze, T. Meliawa, K. Mgeladze); szczególny rozkwit przeżywał film gruziński na przeł. lat 60. i 70.: nagrody zagr. zdobyły filmy krótkometrażowe, łączące pasję obserwacyjną autorów z uogólnieniem poet. (M. Kobachidze, O. Joseliani, G. Kandelaki); znaczące dzieła tworzyli Abuladze, Joseliani, Sz. i N. Managadze; film gruziński manifestował osobnicze ja człowieka jako wartość; twórcy gruzińscy poddawali konfrontacji zjawiska współcz. życia z dawnymi tradycjami gruzińskimi; powstawało też wiele filmów z akcentami komediowymi. W latach 80. oprócz braci Szengelajów, Abuladzego (Pokuta 1983) i Gogoberidzego, pojawili się nowi twórcy, rozwijający także motywy kina niepokoju moralnego, są to m.in.: A. Rechwiaszwili (Gruzińska kronika XIX w. 1979), I. Kwirikadze (Mocurawe 1982), T. Babluani (Dżma 1985, Udżiharta mże 1992), N. Dżiordżadze (Cziemi ingliseli babua 1986), A. Wichwiaszwili, L. Tutberidze, O. Cabadze; przy Inst. Teatr. im. Rustawelego istnieje wydział film. kształcący historyków i teoretyków kina (od 1950) oraz twórców film. (od 1974). W latach 90. XX w. kryzys wewn. był przyczyną zmniejszenia się produkcji filmowej.

Janusz Gazda