Aztekowie
 
Encyklopedia PWN
Aztekowie,
umowna i potoczna nazwa indiańskiego ludu ze środkowego Meksyku, współtwórcy dużego imperium, podbitego 1519–21 przez Hiszpanów.
Nie ma pewności, czy nazwa Aztekowie była używana przed hiszpańskim podbojem; w źródłach historycznych pojawia się ona w 2. połowie XVI w. jako określenie ludu Mexitin (Mexica), który w XIII w. przywędrował do Doliny Meksyku, a od XIV w. zamieszkiwał w większości miasto Tenochtitlán i w XV w. stał się inicjatorem stworzenia tzw. imperium azteckiego. Nazwy Aztekowie używa się także w szerszym znaczeniu, obejmując nią zazwyczaj wszystkie, etnicznie zróżnicowane ludy z grupy Nahua współtworzące imperium azteckie lub podporządkowane mu i uczestniczące w jego cywilizacji. Użytej w tym sensie nazwy Aztekowie z reguły nie stosuje się jednak do ogółu ludów Nahua okresu przedhiszpańskiego, ani do współczesnych Indian Nahua. Wykorzystując dziedzictwo wcześniejszych faz cywilizacji mezoamerykańskiej (głównie Tolteków) ludy azteckie stworzyły jej nową fazę, zwaną aztecką. Charakteryzowała ją niespotykana dotąd apoteoza wojny, uznawanej za podstawową zasadę istnienia świata, co znalazło wyraz zarówno w życiu społeczno-politycznym (kariera wojskowa jako podstawa awansu społecznego), jak też w mitologii i religii (krwawe ofiary z ludzi, z reguły jeńców wojennych, jako zasadniczy element kultu religijnego) oraz w sztuce (wszechobecny motyw śmierci). W XIV w. Aztekowie stworzyli własny organizm polityczny, tzw. miasto-państwo (znane głównie pod nazwą Tenochtitlán), początkowo zależne od sąsiadów, Tepaneków z Azcapotzalco, od 1428 samodzielne; 1428–30 w sojuszu z TexcocoTlacopán (związek zwany Trójprzymierzem) rozpoczęli ekspansję militarną, która dała początek tzw. imperium azteckiemu, stanowiącemu rodzaj federacji domen 3 głównych miast-państw, rządzonej przez ich władców; w końcu XV w. imperium objęło niemal cały środkowy, wschodni i południowy Meksyk; w jego skład weszło ponad 500 miast-państw, których zróżnicowana językowo, etnicznie i kulturowo ludność była zmuszona do płacenia trybutu i/lub innych świadczeń na rzecz Trójprzymierza. Podstawą gospodarczą imperium było wysoko rozwinięte rolnictwo i wymiana towarów między różnymi pod względem geograficzno-klimatycznym regionami, także położonymi poza jego granicami; czynnikiem unifikującym, prócz militarnego terroru, stawała się stopniowo ponadetniczna warstwa arystokracji, połączona więzami pokrewieństwa i powinowactwa; język nahuatl, którym mówili Mexica i część podbitych społeczności, zyskał status lingua franca; w sferze religii był upowszechniony kult boga-opiekuna ludu Mexica, zwanego Huitzilopochtli, kojarzonego ze słońcem i pretendującego do roli najwyższego bóstwa; procesy unifikacyjne nasiliły się w początkach XVI w., gdy Mexica zdominowali swych sojuszników, a władca Tenochtitlán, Motecuhzoma Xocoyotzin, stał się faktycznym jedynowładcą imperium. W 1519–20, na skutek skomplikowanego splotu okoliczności, władzę nad imperium przechwycili, właściwie bez walki, Hiszpanie pod wodzą H. Cortésa; utracili ją w wyniku antyhiszpańskiego powstania w Tenochtitlán, po czym rozpoczęli zbrojny podbój, który spowodował rozpad imperium; kres jego istnieniu położyło zdobycie 1521 Tenochtitlán i ujęcie jego władcy, Cuauhtemoca.
Bibliografia
G.C. VAILLANT Aztekowie z Meksyku, Warszawa 1965;
A. CASO Naród Słońca, Kraków 1974;
R. TOMICKI Tenochtitlán 1521, Warszawa 1984;
M. FRANKOWSKA Mitologia Azteków, Warszawa 1987.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Xolotl — Landesmuseum, Stuttgart fot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Teotihuacán, Droga Zmarłych, widok z Piramidy Księżyca (Meksyk)fot. M. Smętkowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Tenochtitlán, pozostałości Huey Teocalli (Meksyk)fot. J. Olko/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia