Cortés Hernán (Hernando, Fernando)

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Cortés

[kortẹs]

Hernán (Hernando, Fernando) , ur. 1485(?), Medellín (Estremadura), zm. 2 XII 1547, Castilleja de la Cuesta k. Sewilli,

hiszpański konkwistador, zdobywca Meksyku.

Urodził się 1485(?) w Medellín (Estremadura). Pochodził z ubogiej szlacheckiej rodziny. Od 1504 szukał szczęścia i fortuny w Nowym Świecie; początkowo osiedlił się na wyspie Española (Haiti), pracując jako notariusz w miejscowości Azúa; 1511 uczestniczył w podboju i kolonizacji Fernandiny (Kuby), gdzie zdobył znaczny majątek i liczącą się pozycję wśród tamtejszych kolonistów (m.in. zajmował wysokie stanowiska we władzach miejskich stołecznego Santiago).

Podbicie państwa Azteków

Po odkryciu półwyspu Jukatan i wschodnich wybrzeży dzisiejszego Meksyku (1517–18) otrzymał z rąk zarządcy Kuby, D. Velázqueza, funkcję dowódcy kolejnej wyprawy i został jej współorganizatorem. Po dopłynięciu do Meksyku i nawiązaniu kontaktu z władcą imperium azteckiego, Motecuhzomą II, wymówił posłuszeństwo Velázquezowi i na czele ok. 600 ludzi rozpoczął samowolną akcję zdobywczo-kolonizacyjną. Przyjęty gościnnie 8 XI 1519 w Tenochtitlán, uwięził Motecuhzomę, po czym nakłonił go do formalnego uznania zwierzchności Korony hiszpańskiej; zmuszony opuścić miasto (30 VI 1520) wskutek wybuchu antyhiszpańskiego powstania, znalazł schronienie u indiańskich sojuszników w państwie Tlaxcallan; dzięki ich pomocy, posiłkom napływającym z Antyli i postępującej dezintegracji imperium azteckiego, po trwającej ponad rok kampanii wojennej, zakończonej 13 VIII 1521 zdobyciem Tenochtitlán, podbił największe i najsilniejsze wówczas na kontynencie północnoamerykańskie państwo Azteków.

Dalsze podboje

W 1522 na gruzach azteckiej metropolii zainicjował budowę hiszpańskiego miasta Meksyk, mającego być stolicą kolonii nazwanej Nową Hiszpanią; 1522 uzyskał urzędy: gubernatora, najwyższego sędziego i kapitana generalnego tej kolonii. Jednocześnie rozpoczął eksplorację i podbój ziem poza granicami byłego imperium azteckiego, na zachodzie i południu, docierając do brzegów O. Spokojnego, na południowym wschodzie osiągając Honduras i Gwatemalę; 1524–26 odbył lądową wyprawę ze środkowego Meksyku do Hondurasu. Po powrocie, na mocy decyzji Karola I (cesarza Karola V), z powodu mnożących się pod jego adresem oskarżeń o liczne zbrodnie, łącznie z zamiarem wypowiedzenia posłuszeństwa królowi, został pozbawiony wszelkiej władzy; wezwany do Hiszpanii, 1528–29 zdołał oczyścić się z najgorszych pomówień, otrzymał tytuł markiza Doliny Oaxaca wraz z wielkimi posiadłościami, a także prawo do eksploracji O. Spokojnego i zajęcia odnalezionych tam ziem; z piastowanych wcześniej urzędów przywrócono mu stanowisko kapitana generalnego, obwarowane jednak wieloma ograniczeniami.

Powrót do Nowej Hiszpanii

W 1530 wrócił do Nowej Hiszpanii, gdzie rządy objęła Królewska Audiencja, a następnie (1535) wicekról, A. de Mendoza; zajął się administrowaniem własnym majątkiem oraz budową statków i organizacją morską ekspedycji; miał w tym pewne doświadczenie, gdyż 1527 wysłał flotyllę, która jako pierwsza przepłynęła z Meksyku do wysp południowo-wschodniej Azji (choć nie zdołała stamtąd powrócić). Dzięki jego nowym przedsięwzięciom 1533–35 i 1539–40 odkryto i zbadano Zatokę Kalifornijską (zwłaszcza później Morze Cortésa) oraz półpustynny Półwysep Kalifornijski; 1536 wyekspediował statki do Peru z pomocą dla F. Pizarra; 1537 podjął próbę uruchomienia morskiego szlaku handlowego między Meksykiem, Panamą i Peru. W 1540 ponownie przybył do Hiszpanii, aby bronić swych interesów zagrożonych polityką Mendozy; 1541 wziął udział w zbrojnej wyprawie na Algier. Nigdy nie uzyskał oczekiwanej silnej pozycji na królewsko-cesarskim dworze; w ostatnich latach życia był nękany bezustannymi dochodzeniami i procesami. Zmarł 2 XII 1547 w Castilleja de la Cuesta koło Sewilli, planując powrót do Nowej Hiszpanii.

Autor listów relacyjnych

Cortés jest autorem 5 tzw. listów relacyjnych (cartas de relación), pisanych 1519–26 obszernych sprawozdań z podejmowanych w Meksyku działań zdobywczo-kolonizacyjnych; niektóre z nich wydawano począwszy od 1522 zarówno w języku hiszpańskim, jak i w tłumaczeniach; w komplecie są znane i publikowane od XVIII w.; należą do klasyki piśmiennictwa epoki wielkich odkryć geograficznych.

Motecuhzoma Xocoyotzin witający H. Cortésa w Tenochtitlánie, barwiony miedzioryt A. Solisa, XVI w. — Biblioteka Narodowa, Madryt