Ateny
 
Encyklopedia PWN
Ateny, Athịna, Athḗna,
stolica Grecji w południowo-zachodniej części półwyspu Attyka, nad Zatoką Sarońską (Morze Egejskie); ośrodek administracyjny regionu Attyka.
zespół miejski zw. Wielkie Ateny obejmuje m. Pireus (gł. port handl. kraju) oraz 36 mniejszych miast i gmin wiejskich położonych w regionie Attyka. Ateny są gł. ośrodkiem gosp. i kult. Grecji; Wielkie Ateny tworzą największy w kraju okręg przem. (ok. 50% ogółu zatrudnionych w przemyśle, ok. 70% produkcji przem. kraju); rozwinięty przemysł przetwórczy o zróżnicowanej strukturze gałęziowej, m.in. włók., odzieżowy, elektromaszynowy, chem. (tworzywa sztuczne), spoż. (przetwórstwo owoców, winiarski, olejarski, tytoniowy), skórz.; dominują małe i średnie zakłady przem., duże zakłady gł. w pasie nadmor., nad Zat. Sarońską (m.in. stocznie w Pireusie, rafineria ropy naftowej w Aspropirghos); centrum finansowe kraju (siedziba banków i towarzystw ubezpieczeniowych); duży węzeł komunik. — międzynarodowy port lotniczy „Elefthérios Venizélos" (ponad 15 mln pasażerów rocznie); metro; liczne wyższe uczelnie, w tym uniw. (zał. 1926) i politechnika; muzea o świat. sławie, m.in.: Nar. Muzeum Archeol., Muzeum Bizant., Benakisa, Akropolu i na Agorze; ośr. turystyczny o międzynar. znaczeniu. Ateny są położone na pagórkowatej równinie, przeciętej rz. Kifisos i Ilisos, otoczonej górami: Imitos (od wschodu), Pentelikon i Parnis (od północy); najstarsza część współcz. miasta (zbud. w okresie panowania tur.) o wąskich, krętych uliczkach, leży na północny wschód od Akropolu; w kierunku południowym i południowo-wschodnim ciągną się nowoczesne dzielnice handl., przem. i mieszkaniowe.
Historia. Zawiązkiem Aten był gród warowny z okresu mykeńskiego (2. poł. II tysiącl. p.n.e.) na Akropolu; na pobliskich wzgórzach (Areopag, Pnyks, Nimfejon) powstało i rozwijało się osiedle, od zjednoczenia Attyki — gł. jej miasto; w VI w. otoczone murem; na Akropolu powstała świątynia Ateny Polias (tzw. Hekatompedon), u podnóża — okręg Dionizosa. Odbudowę Aten, zniszczonych 480 przez Persów, rozpoczął Temistokles od wzniesienia nowych murów. Za rządów Peryklesa (443–429) Ateny były jednym z najpotężniejszych państw gr. (Ateński Związek Mor.) oraz największym ośr. kult. i umysłowym Grecji (Fidiasz, Sokrates, Anaksagoras z Kladzomen); podjęto przebudowę Akropolu ateńskiego, w mieście stanęło wiele świątyń (m.in. Hefajstosa — tzw. Tezejon), portyków (Stoa Basileios, Stoa Eleuterios), Prytanejon, Buleuterion; ukończono Długie Mury łączące Ateny z portami Pireus i Faleron. Mimo okresowych niepowodzeń polit. (peloponeska wojna), Ateny pozostały centrum życia umysłowego w IV w. p.n.e. (Platon i jego Akademia, Arystoteles) a po utracie potęgi polit. (338) doznawały opieki ze strony władców hellenistycznych (portyki Eumenesa II i Attalosa II) i rzym. (Hadrian). Zdobyte i zniszczone 86 r. p.n.e. przez Sullę były już tylko ośr. nauk.; pustoszone i ograbiane w czasie najazdu Herulów i Wizygotów; po zamknięciu Akad. Platońskiej 529 straciły znaczenie; odzyskały je jako stolica (od 1834) niepodległej Grecji.
Zabytki staroż. skupiają się w 3 gł. zespołach: najważniejszy obejmuje ateński Akropol (wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO) z Partenonem i budowle położone u stóp wzgórza — teatr Dionizosa, portyk Eumenesa II, Odeon i pomnik Lizykratesa; drugi zespół stanowią pozostałości zabudowy 2 rynków (greckiego — Agory ze stoa Attalosa II, i rzymskiego — z Wieżą Wiatrów i Biblioteką Hadriana) oraz dzielnica garncarzy, Keramejkos, z Hefajstejonem (tzw. Tezejonem), Dipylonem i wielką nekropolą; trzeci zespół — grupa budowli na miejscu dzielnicy Hadrianopolis, reprezentowana przez tzw. łuk Hadriana i świątynię Zeusa Olimpijskiego. Z okresu średniow. kościoły bizant., m.in. Ajos Theodhoros (XI w.), Św. Apostołów (XI w.), Kapnikarea (XII w.), Mała Metropolia (XIII w.). W XIX w. powstało wiele reprezentacyjnych gmachów neoklasycystycznych.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Ateny, panorama, na pierwszym planie świątynia Zeusa Olimpijskiego, IV w. p.n.e. (Grecja)fot. R. Gołędowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ateny, Agora, wykopaliska (Grecja)fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Fidiasz, fragmenty rzeźb z Partenonu ateńskiego, 438–432 p.n.e. — British Museum, Londynfot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Centaur zabijający Lapidę, fragment metopy z ateńskiego Partenonu — British Museum, Londynfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ateny, Erechtejon, ruiny świątyni na Akropolu, koniec V w. p.n.e. (Grecja) fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Akropol ateński, kariatydy z tzw. Loży Kor Erechtejonu, 421–404 p.n.e. (Grecja) fot. J. Bielski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Akropol ateński, widok na Partenon, V w. p.n.e. (Grecja)fot. A. Znamierowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Atena, płaskorzeźba z Partenonu, V w. p.n.e. — Muzeum Archeologiczne, Atenyfot. J. Gruszczyńska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ateny, Partenon, świątynia Ateny Partenos na Akropolu, 448–438 p.n.e. (Grecja)fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ateny, obiekty olimpijskie — zdjęcie satelitarne fot. NASA
Ateny, Akropol — na pierwszym planie Agora fot. K. Roman/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ateny, Propyleje, ruiny wielkiej paradnej bramy, prowadzącej na Akropol, V w. p.n.e. (Grecja)fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia