preromantyzm

preromantyzm:

1) lit. Zespół tendencji w kulturze eur. 2. poł. XVIII i pocz. XIX w., przygotowujących nadejście romantyzmu, będących wyrazem odmiennego od założeń klasycyzmu pojmowania zadań i istoty sztuki (także literatury). Tendencje te przejawiły się gł. w teoret. rozważaniach na temat literatury i sztuki; wiązały się z dostrzeżeniem swoistości języka poet. (G. Vico), uznaniem subiektywno-intuicyjnego charakteru smaku estetycznego, pojawieniem się pojęć wyobraźni, geniuszu, oryginalności, odstępowaniem od sztywnych reguł twórczości, rozwojem ewolucyjnych koncepcji sztuki i zainteresowaniem twórczością lud. jako pierwszym etapem rozwoju twórczości artyst. (J.G. Herder, Th. Percy). Preromantyczna literatura, związana z sentymentalizmem, wprowadziła bohatera wyobcowanego ze świata, w opisach stanów psychicznych i przyrody — nastrojowość i malowniczość. Znamienny dla okresu preromantyzmu był renesans twórczości W. Szekspira (poł. XVIII w.), a także zainteresowanie średniowieczem, gł. stylem got., np. w ang. powieści grozy, oraz upowszechnienie ballady. Tendencje preromantyzmu reprezentuje twórczość lit., m.in.: J. Macphersona, E. Younga, J. Bernardin de Saint-Pierre’a, G. de Staël, F.G. Klopstocka; w Polsce tendencje te wyraziście wystąpiły u K. Brodzińskiego, związane z problematyką nar. — u J. Ursyna Niemcewicza, A.J. Czartoryskiego, J.P. Woronicza; w historii literatury pol. też dawny termin na określenie okresu między oświeceniem stanisławowskim a romantyzmem.

2) szt. plast. W sztukach plast. przejawy preromantyzmu uwidoczniły się najwcześniej w Wielkiej Brytanii, zyskując tu szczególną wyrazistość. Elementy mistycyzmu, wizjonerstwa i fantastyki znalazły odzwierciedlenie w twórczości J.H. Füsslego i W. Blake’a, szukających inspiracji m.in. w dziełach Dantego, Szekspira i J. Miltona. Preromantyczny zwrot ku naturze przejawiał się w rozwoju tematyki krajobrazowej (Th. Gainsborough, J. Crome), natomiast rosnące zainteresowanie przeszłością, zwłaszcza średniowieczem, wpłynęło na ukształtowanie się neogotyku, którego wpływ zaznaczył się przede wszystkim w architekturze i dekoracji wnętrz. We Włoszech nurt preromantyzmu reprezentowały m.in. fantastyczne krajobrazy A. Magnasca, arch. wizje G. Piranesiego, świetliste weduty weneckie F. Guardiego. W malarstwie fr. preromantyczna nastrojowość dominowała w pejzażach H. Roberta i C.J. Verneta oraz w lirycznych kompozycjach figuralnych J.H. Fragonarda, P.P. Prud’hona i A.L. Girodeta. Osobne miejsce zajmowała wizjonerska, stojąca już na pograniczu romantyzmu sztuka F. Goi. W Polsce preromantyzm wyraził się w próbach podejmowania tematyki hist. (F. Smuglewicz) oraz w rozwoju form neogot. w architekturze (J. Lindsay, Sz.B. Zug, Ch.P. Aigner).

Blake William, Bóg stwarzający Wszechświat, ok. 1779 — Fitzwilliam Muzeum, Cambridge

Blake William, Newton,1795 — Tate Gallery, Londyn

Blake William, ilustracja do Boskiej Komedii Dantego, przedstawiająca Beatrycze, 1824