Rwanda. Historia

Rwanda. Historia.

Pierwszymi mieszkańcami terytorium obecnej Rwandy byli Pigmeje Twa. Od początku I tysiąclecia napływał rolniczy lud Hutu, od XIV–XV w. — koczowniczy pasterze Tutsi. Tutsi stopniowo podporządkowali Hutu (przyswajając jednak ich zwyczaje, język i kulturę) i utworzyli w XVII w. silne scentralizowane feudalne państwo Rwanda, ze stałą armią, na którego czele stał dziedziczny władca zw. mwami. Większość mieszkańców państwa stanowili Hutu, ale z Tutsi wywodziła się arystokracja i rządząca dynastia. Społeczeństwo było zorganizowane w swego rodzaju system kast: Tutsi zarządzali bydłem i ziemią, które rolnicy Hutu dzierżawili na zasadach feudalnej zależności, natomiast Twa zajmowali najniższą pozycję. W końcu XVIII w. Rwanda toczyła wojny z sąsiednim Urundi, a w XIX w. znacznie poszerzyła swoje terytorium, ustalając obecne granice.

U schyłku XIX w. do walki o kolonie w Afryce włączyły się Niemcy. Układ helgolandzki (1890) między nimi a Wielką Brytanią włączył tereny obecnych państw Rwandy i Burundi do niemieckiej strefy wpływów. W 1890 Rwanda przyjęła protektorat niemiecki i stała się częścią Niemieckiej Afryki Wschodniej. Gdy w czasie I wojny światowej 1916 alianci uzyskali przewagę nad oddziałami niemieckimi we wschodniej Afryce, obszar Rwandy i Urundi (ob. Burundi) zajęli Belgowie i od 1922 administrowali nim (Rwanda-Urundi) jako terytorium mandatowym Ligi Narodów (od 1946 terytorium powiernicze ONZ). Kolonizatorzy niemieccy i belgijscy rządzili za pośrednictwem miejscowych władców i zachowali dawne struktury, pozwalające utrzymać Tutsi uprzywilejowaną pozycję i realną władzę (administracja europejska w Rwandzie liczyła: 1914 — 5 osób, 1936 — 50). Rwanda zachowała terytorialną integralność. Europejczycy popierali chrystianizację kraju. W okresie kolonialnym wprowadzono uprawy roślin na eksport (kawa, bawełna), dzięki czemu powstała grupa zamożnych Hutu, niezadowolonych z uprzywilejowanej pozycji Tutsi. W latach 50. XX w. zaczęły powstawać pierwsze organizacje polityczne ludności afrykańskiej, m.in. (1959): Ruch Emancypacji Ludu Hutu (PARMEHUTU) pod wodzą G. Kayibandy, oraz Narodowa Unia Rwandy (UNAR), wyrażająca interesy Tutsi. W 1959, po ogłoszeniu przez władze belgijskie planu przyznania Rwandzie autonomii, wybuchła wojna domowa na tle rywalizacji Tutsi i Hutu, wskutek której ostatni mwami R. i kilka tysięcy Tutsi zostało wypędzonych z kraju. W 1960 w wyborach komunalnych zwyciężył PARMEHUTU, a 1961 (po referendum nadzorowanym przez ONZ) zniesiono monarchię.

W 1962 ONZ zlikwidowała powiernictwo w Rwandzie–Urundi. 1 VII 1962 proklamowano niepodległą Rwandę z prezydentem G. Kayibandą (reelekcje 1965 i 1969). Władzę objęła ludność Hutu; 1963–64 i 1972–73 ponownie trwały walki etniczne i masowa emigracja prześladowanych Tutsi, głównie do Burundi i Ugandy. W 1973 gen. J. Habyarimana (Hutu) przeprowadził bezkrwawy zamach stanu pod hasłem łagodzenia konfliktów etnicznych, zawieszono działalność parlamentu i partii politycznych. Trwała dominacja Hutu w państwie. 1975 powstała nowa partia — Narodowy Ruch Rewolucyjny na rzecz Rozwoju (MRND) z Habyarimaną na czele. W 1978, po referendum, została ogłoszona nowa konstytucja, która przywróciła rządy cywilne, parlament, urząd prezydenta oraz usankcjonowała system 1-partyjny (jedyną partią MRND); prezydentem został Habyarimana (reelekcje 1983 i 1988). W 1989 nastąpiło gwałtowne pogorszenie sytuacji ekonomicznej, spowodowane suszą i spadkiem cen kawy na rynkach światowych.

W X 1990 wybuchła wojna domowa zapoczątkowana atakiem z terenu Ugandy partyzantów Tutsi z Rwandyjskiego Frontu Patriotycznego (FPR). Siłom rządowym pomagały oddziały belgijskie, francuskie i zairskie. Wobec zagrożenia ze strony wojsk rebelianckich Habyarimana poczynił ustępstwa: konstytucja z 1991 wprowadziła system wielopartyjny i wolność prasy. W 1993 władze zawarły z FPR porozumienie pokojowe pod egidą ONZ, przewidujące utworzenie rządu tymczasowego z udziałem obu stron i powrót emigrantów z Ugandy. Śmierć Habyarimany w katastrofie lotniczej (IV 1994), o której spowodowanie gwardia prezydencka (gł. Hutu) obwiniała Tutsi, stała się dla armii i bojówek Hutu (Interhamwe) pretekstem do masakry ludności Tutsi. W wyniku wznowionej wojny zginęło, wg szacunkowych danych, ok. 500–800 tys. Rwandyjczyków, a ponad 2 mln schroniło się w krajach sąsiednich (gł. w Zairze). W wyniku kilkumiesięcznych walk FPR opanował cały kraj i VII 1994 mianował prezydenta (P. Bizimungu, FPR, Hutu) oraz tymczasowy rząd koalicyjny z udziałem przedstawicieli obu ludów. W VI–VIII 1994 Francja przeprowadziła akcję zbrojną w celu ochrony zagrożonej ludności cywilnej, następnie przybyły siły interwencyjne ONZ. Mimo formalnego zakończenia wojny domowej nadal setki tysięcy uciekinierów Hutu chroniło się w Zairze. Dla osądzenia zbrodni popełnionych w Rwandzie, Rada Bezpieczeństwa ONZ powołała 1994 Międzynarodowy Trybunał Karny w Arushy (Tanzania). W 1996–99 Rwanda zaangażowała się w konflikt w Demokratycznej Republice Konga (DRK), uzasadniając to koniecznością obrony granic przed rebeliantami Hutu, a armia rwandyjska czerpała dochody z eksploatacji bogactw naturalnych na okupowanych przez siebie terenach. W III 2000 prezydentem został P. Kagame (Tutsi, reelekcja 2003).

W VII 2002 Rwanda i DRK podpisały porozumienie, na mocy którego oddziały rwandyjskie miały do X 2002 opuścić DRK, natomiast władze kongijskie zadeklarowały pomoc w rozbrajaniu bojówek Hutu odpowiedzialnych za masakrę Tutsi 1994. W referendum V 2003 przyjęto projekt nowej konstytucji, zakazującej m.in. podsycania nienawiści na tle etnicznym.