Bałtyckie, Morze

Bałtyckie, Morze, Bałtyk, duń. Østersøen, est. Läänemeri, fiń. Itämeri, lit. Baltijos jūra, łot. Baltijas jūŗa, niem. Ostsee, ros. Bałtịjskoje mọrie, szwedz. Ostersjön, ang. Baltic Sea,

śródlądowe, półzamknięte morze epikontynentalne Oceanu Atlantyckiego, leżące w Europie Północnej między Półwyspem Skandynawskim a środkową i wschodnią częścią lądu europejskiego.

Przynależność do oceanu: Atlantycki, Ocean

Państwa położone nad morzem: Polska, Niemcy, Dania, Finlandia, Estonia, Szwecja

Powierzchnia akwenu: 385 tys. km² (415,3 tys. km² z akwenami Cieśnin Duńskich)

Głębokość akwenu: średnia — 56 m, maksymalna — 459 m (Landsort)

Ważniejsze porty: przeładunkowe: Szczecin (także port rybacki, pasażerski i żeglugi śródlądowej), Gdańsk (także port pasażerski i żeglugi śródlądowej), Gdynia (także port wojenny i pasażerski), Kopenhaga (także port pasażerski), Sztokholm, Helsinki (także port pasażerski), Petersburg (także port żeglugi śródlądowej), Tallinn, Ryga, Kłajpeda (także port rybacki), Kaliningrad (także port wojenny), Rostock (także port wojenny i rybacki)

Cieśniny Bałtyckie (Kattegat, Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund) łączą Morze Bałtyckie ze Skagerrakiem i Morzem Północnym. Za granicę Morza Bałtyckiego na zachodzie przyjmuje się cieśninę Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18–20 m od przylądka Gedser (wyspa duńska Falster) do przylądka Darsser Ort u wybrzeży Niemiec. Powierzchnia 385 tys. km²; niekiedy do Morza Bałtyckiego zalicza się akweny Cieśnin Bałtyckich (z zatokami Kilońską i Meklemburską) i granicę umowną prowadzi się między Skagerrakiem a Kattegatem, tzn. wzdłuż linii łączącej północny kraniec Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Skagens Rev) ze szwedzką wyspą Tjörn (latarnia morska Pater Noster) na północ od Göteborga; do tej granicy powierzchnia Morza Bałtyckiego wynosi 415,3 tys. km². Średnia głębokość 56 m, maksymalna — 459 m (głębia Landsort na północny zachód od Gotlandii). Największe zatoki: Botnicka, Fińska i Ryska (na północy i wschodzie); mniejsze: Gdańska, Pomorska (na południu). Główne wyspy: Gotlandia, Sarema, Olandia, Hiuma, Wyspy Alandzkie, Rugia, Bornholm. Pod względem hydrologicznym w Morze Bałtyckie rozróżnia się 3 baseny: południowy — Bornholmski, środkowy — Gotlandzki, północny — Botnicki.

Morze Bałtyckie powstało w epoce lodowcowej. Jego zasięg i charakter w postglacjale ulegały zmianom w zależności od zmian klimatycznych oraz ruchów izostatycznych; najważniejsze fazy: Bałtyckie Jezioro Lodowe, Morze Yoldiowe, Jezioro Ancylusowe, Morze Litorynowe i współcześnie — Myaowe.

Termika wód powierzchniowych odznacza się dużymi wahaniami w ciągu roku; w sierpniu temperatura wód powierzchniowych wynosi 18–20°C na południowym wschodzie i 12–14°C na północy, w lutym spada do 2,5°C w nie zamarzniętej części środkowej i 1°C na południowym wschodzie. Zasolenie Morza Bałtyckiego jest uzależnione od wlewów słonych wód Morza Północnego i średnio wynosi w warstwach powierzchniowych od 10‰ na południowym zachodzie do 2,5‰ na północy, głębinowych od 16‰ na południowym zachodzie do ok. 12‰ w części środkowej; średnie zasolenie wynosi 7,8‰. Lód pokrywa całkowicie od listopada do maja północna część Zatoki Botnickiej i wschodnią część Zatoki Fińskiej; na pozostałym obszarze zamarza tylko pas przybrzeżny na ok. 1–2 miesiące w części południowo-zachodniej i 2–4 miesiące w środkowej. Ekologicznie Morze Bałtyckie jest przejściowym i ubogim środowiskiem życia. Reprezentują je rośliny i zwierzęta morskie słonowodne i słodkowodne.

Świat roślinny (fitobentos) Morza Bałtyckiego jest ubogi jakościowo i ilościowo, wykazuje wyraźne zróżnicowanie geograficzne; tworzą go głównie glony — zielenice, brunatnice, krasnorosty, rzadziej rośliny kwiatowe; najliczniejsze są okazałe zielenice (np. taśma, gałęzatka, ramienice), rzadsze — brunatnice (występuje głównie morszczyn pęcherzykowaty); krasnorosty natomiast, zwłaszcza we florze polskich wód przybrzeżnych, odgrywają rolę bardzo skromną; z roślin kwiatowych występuje w pobliżu ujść rzecznych kilka rodzajów tzw. traw morskich (m.in. tasiemnica, jedyny rodzaj typowo morski); tasiemnica tworzy tzw. łąki podwodne, schronienie dla wielu zwierząt, miejsce tarliskowe dla ryb; fitobentos sięga do głębokości 20 m, a w Zatoce Gdańskiej jedynie do 8 m ze względu na małą przezroczystość wody. Fitoplankton jest ubogi gatunkowo, sięga do 40 m głębokości; tworzą go głównie gatunki morskie słonowodne i słodkowodne; gatunki morskie (okrzemki — 40%, bruzdnice) dominują w wodach Cieśnin Bałtyckich i zachodniej części Morza Bałtyckiego; ku wschodowi i północy ustępują miejsca gatunkom słonawowodnym i słodkowodnym, wśród których najliczniejsze są zielenice (25%) i sinice (20%).

Świat zwierzęcy. Fauna Morza Bałtyckiego jest stosunkowo uboga, a jej charakter determinuje niski i różny stopień zasolenia wód. Występują tu gatunki typowo morskie, jak również gatunki słodkowodne; zasolenie zmniejszające się w kierunku północnym i wschodnim powoduje zmniejszanie się liczby gatunków morskich (oraz ich skarlenie) i jednocześnie zwiększanie się liczby gatunków słodkowodnych. Ssaki reprezentują: foka szara i obrączkowana, morświn; ryby — głównie dorsz, śledź, płastugi (stornia, gładzica, zimnica), szprot, makrela, łosoś, belona, głowacze (kur rogacz jest reliktem arktycznym), węgorz; bezkręgowce są reprezentowane nieco liczniej przez małże (np. rogowiec, omułek, sercówka, piaskołaz), skorupiaki (np. krewetki, podwój, lasonóg wielki, a kiełż Pantoporeia femorata jest reliktem arktycznym), ponadto kilka gatunków wieloszczetów oraz jamochłonów (np. chełbia modra).

Do Morza Bałtyckiego uchodzą liczne rzeki, największe (wg odpływu) — Newa, Wisła, Kemi, Göta, Niemen, Odra, Lule, Ångerman, Dźwina. Morze Bałtyckie jest ważną drogą morską dla państw nadbałtyckich, które dysponują ok. 10% tonażu światowej floty handlowej (1989); przez Kanał Kiloński i Cieśniny Bałtyckie przepływa rocznie ok. 75 tys. statków; główne porty nad Morzem Bałtyckim: Szczecin, Gdańsk, Gdynia, Sztokholm, Helsinki, Petersburg, Tallinn, Ryga, Kłajpeda, Rostock; rozwinięta żegluga promowa; połączenie z Morzem Białym przez Kanał Białomorsko-Bałtycki ma niewielkie znaczenie. Pod dnem południowej części Morza Bałtyckiego występują złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, a pod dnem Zatoki Puckiej — złoża soli potasowych. Wody Morza Bałtyckiego są silnie zanieczyszczone, strefy występowania siarkowodoru i martwych osadów dennych zwiększają swój zasięg.

Bibliografia

K. ŁOMNIEWSKI, W. MAŃKOWSKI, J. ZALESKI Morze Bałtyckie, Warszawa 1975.

Bałtyckie, Morze

Bałtyckie Morze, zdjęcie satelitarne

Gdańskie Pobrzeże

Stegna, plaża

Mierzeja Helska oddzielająca Zatokę Pucką od morza Bałtyckiego. U nasady Półwyspu Władysławowo, po lewej Puck i tereny rolnicze Pobrzeża Kaszubskiego (zdjęcie lotnicze)