Gdynia

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Gdynia,

miasto w województwie pomor., pow. grodzki, nad Zat. Gdańską, na styku odmiennych, bardzo zróżnicowanych regionów — Pobrzeża Kaszubskiego i Pojezierza Kaszubskiego, w aglomeracji gdańskiej.

Ludność miasta: ogółem — 246,2 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 824,0 os/km² (2019)

Powierzchnia: 135 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 18°33′E, szerokość geograficzna: 54°30′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1926

Oficjalne strony WWW: www.gdynia.pl

wraz z Gdańskiem i Sopotem tworzy aglomerację miejsko-portową Trójmiasto. Ośrodek przem. związany gł. z gospodarką mor.; rozwinięty przemysł stoczn. (m.in. stocznia Gdynia SA — jedna z najbardziej nowoczesny w Europie, Stocznia Marynarki Wojennej, stocznia remontowa Nauta); inne ważne zakłady przem.: radiowe, rybne, okrętowych urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych, chłodnie składowe, 2 elektrownie cieplne; ośr. handl.; port handl. (o pow. ok. 1000 ha) jest jednym z 3 największych pol. portów (obok Gdańska i Szczecina) — ok.15 mln t, przeładowuje gł. drobnicę (terminal kontenerowy), także ładunki masowe (węgiel, zboża); Gdynia jest ponadto portem rybackim, pasażerskim (linia promowa do Karlskrony w Szwecji) oraz wojennym; znajdują się tu: siedziby przedsiębiorstw połowów dalekomor., instytucji armatorskich — PLO, Pol. Ratownictwo Okrętowe. Gdynia jest ośr. handl. oraz nauk. i kult. (Festiwal Pol. Filmów Fabularnych); Centrum Handlu Świat., działające w międzynar. sieci World Trade Center Association; szkoły wyższe, m.in.: Akad. Marynarki Wojennej, Wyższa Szkoła Mor., Wydział Biologii, Geografii i Oceanologii Uniw. Gdańskiego; inst. nauk.: Morski Inst. Rybacki, Inst. Medycyny Mor. i Tropikalnej, Centralne Laboratorium Przemysłu Rybnego i in.; teatry, muzea (Historii Miasta Gdyni, Marynarki Wojennej, Oceanograficzne, Akwarium Mor., Okręt Muzeum Błyskawica, Żaglowiec Muzeum Dar Pomorza). Gdynia jest ośr. turyst., wypoczynkowym i letniskowym, także żeglarskim i sportowym. Rozciąga się wzdłuż szybkiej kolei miejskiej, łączącej Gdańsk z Wejherowem; śródmieście i dzielnica portowo-przem. leżą w szerokiej pradolinie, między Kępą Redłowską na południu a Kępą Oksywską na północy; wzdłuż wybrzeża mor. w południowo-wschodniej części Gdyni ciągnie się plaża; po stronie zachodniej miasto wkracza na zalesione wzgórza morenowe Pojezierza Kaszubskiego, wchodzące w skład Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Nad morzem, w południowo-wschodniej części Gdyni, rezerwat krajobrazowy Kępa Redłowska (127 ha).

Historia.

Stara osada pomor.; wieś rybacka wzmiankowana 1244; własność cystersów, 1380–1772 kartuzów; 1308 opanowana przez Krzyżaków, 1466 na mocy pokoju tor. powróciła do Polski (Prusy Król.); w 2. poł. XV w. stocznia; od 1772 w zaborze pruskim; 1870 połączenie kol.; od 1904 kąpielisko mor.; od 1920 w Polsce; budowa portu na mocy uchwały Sejmu Ustawodawczego z 23 IX 1922 (w związku z trudnościami w korzystaniu z portu w Wolnym Mieście Gdańsku); 1921 budowa bezpośredniej linii kol. łączącej z krajem (z pominięciem Gdańska); 1923 otwarto port tymczasowy, 1924 nową linię kol. (Osowa–Kościerzyna–Bydgoszcz) — tzw. magistralę węglową; od 1926 rozbudowie portu patronował E. Kwiatkowski (obok COP największa inwestycja pol. w okresie międzywojennym); powstał również port wojenny, rybacki, specjalny basen żeglarski oraz stocznia; 1924–39 Gdynia przekształciła się w nowoczesny port (1938 jeden z największych w Europie) i duże miasto (rozwój przestrzenny, budownictwo mieszkaniowe, budowa urządzeń komunalnych); prawa miejskie 1926; ośr. adm., gosp., nauk. i kult.; siedziba władz morskich. W dniach 1–12 IX 1939 obrona Gdyni (m.in. lądowa obrona wybrzeża, bataliony Obrony Nar., harcerze gdyńscy); 1939–45 wcielona do Rzeszy (pod nazwą Gotenhaven), w okresie okupacji masowe egzekucje i wysiedlenia ludności pol., podobozy Stutthofu, 23 obozy pracy przymusowej i in.; silny ośr. konspiracji (m.in. AK, Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski”, Tajny Hufiec Harcerski „Gdynia”, Szare Szeregi, RPPS); w czasie działań wojennych port zniszczony w ok. 80%, po wojnie odbudowany. Strajki i demonstracje robotnicze 15–17 XII 1970 krwawo stłumione przy użyciu wojska (grudniowy bunt robotniczy w Polsce 1970); VIII 1980 ośr. ruchu strajkowego; od 1999 powiat grodzki.

Zabytki.

Do najstarszej zabudowy Gdyni należą: kościół Matki Bożej Bolesnej (1568, rozbudowa 1686 i 1948–50), kościół parafialny Św. Michała Archanioła (po 1626, na fundamentach z XIII w.). Największa rozbudowa Gdyni przypadła w okresie 20-lecia międzywojennego, m.in. eklektyczny kościół NMP (1922–24, R. Wojtkiewicz i M. Baranowski); modernist. zabudowa (lata 20. i 30. XX w.), m.in.: dawny Bank Pol. (1927–29, S. Filasiewicz), Wyższa Szkoła Mor. (1928–30, W. Tomaszewski), kościół garnizonowy (1935–39, M. Lalewicz), osiedle mieszkaniowe ZUS (1933, B. Lachert i J. Szanajca); port (1924–39, projekt i kierownictwo T. Wenda); neoklasycyst. dawny Zespół Dowództwa Floty i Koszar Marynarki Wojennej na Oksywiu (1924–30, Lalewicz). Pomniki: Ludziom Morza (przed gmachem Dworca Mor., 1965, W. Tołkin); H. Sienkiewicza (1924, S. Jackowski); ku czci poległych Gdyńskich harcerzy (projekt 1966, W. Klinkowicz, odsłonięty 1983), Pamięci Ofiar Grudnia 1970 (odsłonięty 1980).

Gdynia, port morski

Gdynia, Urząd Morski

Gdynia, port, stan z lat 20. XX w.

Port w Gdyni, 1938