pomorskie, województwo
 
Encyklopedia PWN
pomorskie, województwo,
woj. w północnej części Polski, nad Morzem Bałtyckim; graniczy z woj.: warmińsko-mazurskim (na wschodzie), kujawsko-pomor. (na południu), wielkopol. (na południowym zachodzie) i zachodniopomor. (na zachodzie); na północy M. Bałtyckie z Zat. Gdańską i Zalewem Wiślanym.
W granicach w.p. (w Jastrzębiej Górze) znajduje się najdalej na północ wysunięty punkt Polski, nazwany Gwiazdą Północy (54°50′08″N) oraz pobliski przyl. Rozewie (54°50′N). W.p. utworzono 1999 z woj.: gdańskiego, słupskiego (bez gmin Sławno i Postomino), zachodniej części elbląskiego i 3 gmin woj. bydgoskiego (Czersk, Brusy, Chojnice); pow. 18 293 km2 (8. miejsce w kraju); 2,3 mln mieszk. (2019); stol. — Gdańsk; inne większe m.: Gdynia, Słupsk, Tczew, Starogard Gdański, Wejherowo, Sopot, Chojnice, Rumia, Malbork; dzieli się na 4 powiaty grodzkie, 16 ziemskich i 123 gminy.
Województwo leży we wschodniej części Pobrzeży i Pojezierzy Południowobałtyckich. Najwyższy punkt — Wieżyca (329 m), najniższy na Żuławach Wiślanych (0,9 m p.p.m.). Krajobraz urozmaicony; wzdłuż morza pas pobrzeży: na zachodzie Koszalińskie, obejmujące zbud. z glin wysoczyzny i równiny morenowe (Równina Słupska, wysoczyzny: Damnicka, Żarnowiecka), rozcięte doliną Słupi i Pradoliną Redy-Łeby, oddzielone od morza piaszczystymi mierzejami z wydmami o wysokość do 56 m (Pobrzeże Słowińskie), w środkowej części i na wschodzie Pobrzeże Gdańskie z piaszczystymi mierzejami (Helska, Wiślana) oraz akumulacyjną, depresyjną równiną delty Wisły (Żuławy Wiślane), pociętą licznymi kanałami; w okolicach Gdyni klinami wcinają się w pobrzeże wysoczyzny, tworzące tzw. kępy (Pucka, Oksywska, Redłowska, Swarzewska), które opadają stromymi urwiskami (klify wys. 40–50 m) ku Morzu Bałtyckiemu. Łukiem wzdłuż pobrzeża rozciąga się, powstały w czasie stadiału pomor. zlodowacenia Wisły, pas wysoczyzn młodoglacjalnych z licznymi jeziorami i ciągami wzgórz morenowych — Wysoczyzna Polanowska, pojezierza: Bytowskie, Kaszubskie, Starogardzkie i, oddzielone od niego częścią Doliny Dolnej Wisły, Pojezierze Iławskie; dalej ku południowi występują równiny sandrowe (Równina Charzykowska, Bory Tucholskie), a na południowym zachodzie — część Pojezierza Krajeńskiego (wzgórza morenowe fazy krajeńskiej stadiału poznańskiego). Klimat o przeważających cechach mor.; średnia roczna temp. powyżej 7–7,5°C, na pojezierzach chłodniej, poniżej 7°C; opady od 550 mm (w dolinie Wisły) do ponad 700 mm na pojezierzach; okres wegetacyjny 200–205 dni, na pojezierzach poniżej 200. Główną rzeką jest Wisła, tworząca na odcinku ujściowym deltę z kilkoma ramionami ujściowymi; w granicach woj. do Wisły uchodzi Wierzyca i Brda, a bezpośrednio do Morza Bałtyckiego — Słupia, Reda, Łeba; ok. 600 jezior, gł. polodowcowych (Wdzydze, Charzykowskie) oraz kilka przybrzeżnych (Łebsko, Gardno). Gleby średnio i mało urodzajne, jedynie na Żuławach Wiślanych bardzo żyzne mady; na pozostałym terenie gleby gł. bielicoziemne, miejscami brunatnoziemne wytworzone na piaskach i glinach.
Lasy, gł. bory sosnowe i buczyna pomor., zajmują 37,3% pow. woj., powyżej 50% w powiatach chojnickim i bytowskim; największym kompleksem leśnym są Bory Tucholskie (z rzadkimi gat., np.: cis, jarząb brekinia, jarząb szwedz.); na wybrzeżu specyficzna roślinność wydmowa oraz cenne torfowiska, np. Karwieńskie Błota lub okolice jez. Łebsko; ostoje ptactwa, zwłaszcza wodnego (łabędź niemy, kormoran czarny, głuszec, mewy, kaczki), tarliska troci (Słupia, Łeba, Wda) i łososia (Łeba). Do niedawna Gdańsk i Gdynia oraz bardzo zanieczyszczona Wisła stanowiły podstawowe zagrożenie czystości wód Zat. Gdańskiej; w ostatnich latach utworzono nowe oczyszczalnie ścieków (na te cele wydano już ponad 100 mln zł); ob. ścieki przem. i komunalne nie oczyszczone biologicznie i chemicznie stanowią ponad 10% ogółu ścieków wytworzonych w woj.; pod względem ochrony wód powierzchniowych najgorsza sytuacja panuje w powiecie tczewskim (oczyszczanych jest jedynie 12,7% ścieków, w tym biologicznie 3,3%); Zat. Gdańska jest jednak nadal zanieczyszczona, ponieważ stan czystości Wisły nie poprawił się wystarczająco; od kilku lat trwa również modernizacja systemu redukcji pyłów i odpadów z uciążliwych zakładów przem. (m.in. Rafineria Gdańska, Siarkopol, Zakłady Fosforowe); ochroną jest objęte 32,8% pow. woj.; 2 parki nar.: Słowiński — również rezerwat biosfery i Bory Tucholskie; 8 parków krajobrazowych.
Gęstość zaludnienia — 120 mieszk. na km2 (2008), najgęściej (poza miastami) na północy regionu, najrzadziej na południowym zachodzie; stopień urbanizacji wynosi 68,0% i jest większy niż przeciętnie w Polsce; przyrost naturalny (2,3‰), dodatnie saldo migracji (0,4‰); na północy woj. mieszkają Kaszubi (ok. 300 tys.); bezrobocie — 21,3% (2002), najmniejsze w aglomeracji gdańskiej, największe (ponad 30%) w powiatach: bytowskim, człuchowskim, malborskim i nowodworskim. Województwo przem.-roln., dobrze rozwinięte, ze znaczącą rolą usług (m.in. turystyka), najlepiej zagospodarowane na wschodzie, m.in. aglomeracja gdańska (znaczna restrukturyzacja, modernizacja i prywatyzacja gospodarki, w tym dużej części przemysłu stoczn.), najsłabiej — na zachodzie (m.in. duże bezrobocie na terenach dawnych, upadłych PGR); inwestycje zagr. o łącznej wartości ok. 1,2 mld dol. USA — np. International Paper (ponad 320 mln dol. USA), Coca Cola, Fazer, Auchan, Nestle, Pepsi Co., General Electric Capital Corporation; 2 specjalne strefy ekon. (Słupsk, Żarnowiec–Tczew). Wśród bogactw miner. wyróżniają się złoża: soli potasowej (pod dnem Zat. Puckiej), soli kam. (Łeba), ropy naftowej na Morzu Bałtyckim (eksploatowane przez Petrobaltic) i k. Żarnowca oraz surowców skalnych (piaski, żwiry, kreda jeziorna). Nad Jez. Żarnowieckim największa w Polsce elektrownia szczytowo-pompowa (680 MW). Rozwinięty jest przemysł, gł. stoczn. (Gdynia, Gdańsk, Słupsk, Tczew, Ustka; 40% produkcji pol. statków); ponadto przemysł: rafineryjny (Rafineria Gdańska SA — największa firma w w.p.) i petrochemiczny, chem., w tym nawozów sztucznych (Gdańsk), farm. (Starogard Gdański), spoż., zwłaszcza rybny (Gdynia, Gdańsk, Hel, Władysławowo, Łeba, Ustka), mleczarski (Gdańsk-Maćkowy, Żukowo), cukrowniczy (Malbork, Nowy Dwór Gdański, Pruszcz Gdański, Pelplin), cukierniczy (Słupsk), spirytusowy (Starogard Gdański), owocowo-warzywny (Kwidzyn, Kartuzy); ważny jest również przemysł celulozowo-papierniczy (Kwidzyn, 25% krajowej produkcji papieru), elektrotechniczny (Gdańsk, Tczew), elektroniczny (Gdańsk, Kwidzyn), poligraficzny (Gdańsk i okolice), drzewny, w tym meblowy (Słupsk, Starogard Gdański), płyt i sklejek (Czarna Woda) oraz obuwniczy (Słupsk, Starogard Gdański, Lębork), odzieżowy (Wejherowo, Gdynia), a także ceramiki szlachetnej (Łubiana) i materiałów budowlanych.
Rolnictwo niezbyt dobrze rozwinięte, najlepiej na wschodzie, na Żuławach i w dolinie Wisły; użytki rolne zajmują 50,2% (2019), w tym zasiewy 80,3%, łąki i pastwiska 16,9%, sady 0,3%; uprawia się: pszenicę (1/3 pow. zasiewów), żyto (1/4), jęczmień, ziemniaki, buraki cukrowe, rzepak i rzepik; hoduje się trzodę chlewną, gł. w powiatach: starogardzkim, kartuskim, tczewskim; małe znaczenie hodowli bydła, drobiu (poza aglomeracją gdańską) i owiec; do gospodarstw indywidualnych należy 74% użytków rolnych, przeciętna pow. gospodarstwa —12,5 ha; znaczna część użytków, zwłaszcza łąk i pastwisk, słabo zagospodarowana (byłe PGR), m.in. od 1990 znaczny spadek pogłowia bydła (np. na Żuławach); w okolicach Gdańska rozwinięta uprawa warzyw, w pobliżu Tczewa sadownictwo. Połowy ryb na Morzu Bałtyckim (gł. śledź, szprot i dorsz) i oceaniczne, m.in. porty we Władysławowie, Gdyni, Helu oraz Ustce; rybołówstwo i rybactwo zatrudnia 40% osób pracujących w tym sektorze w Polsce. W ostatnich latach zmniejsza się zarówno liczba rybaków, jak i jednostek dalekomor. i bałtyckiej floty rybackiej. Gęsta sieć komunik.; gł. linie kol. i drogi: Gdynia–Gdańsk–Katowice, Gdynia–Gdańsk–Warszawa, Gdańsk–Gdynia–Szczecin; planowana budowa autostrady A1; żegluga na Wiśle; w Gdańsku i Gdyni ważne porty handl. i pasażerskie (2001 weszło do nich 5,9 tys. statków handl. o łącznej pojemności ponad 20 mln NRT; przeładowano 26 mln t towarów, obsłużono ponad 420 tys. pasażerów); porty wojenne (Gdynia, Hel), rybackie (Gdynia, Władysławowo, Puck, Łeba, Ustka, Hel); port lotn. w Gdańsku (Rębiechowo); najważniejsze węzły komunik.: Gdańsk i Gdynia. B. wysokie walory turyst. i rekreacyjne; rozwój turystyki pobytowej nad Morzem Bałtyckim, gdzie bardzo dobre zagospodarowanie turyst. (Ustka, Rowy, Łeba, Jastrzębia Góra, Władysławowo, Sopot, Krynica Morska), uzdrowiskowej (Ustka, Sopot), specjalistycznej: windsurfing i żeglarstwo (Zalew Wiślany), kajakarstwo, wędkarstwo i myślistwo (Pojezierze Kaszubskie, m.in. Kościerzyna), krajoznawczej (Gdańsk, Malbork), narciarskiej (Wieżyca); na terenie w.p. znajduje się ok. 15% wszystkich miejsc noclegowych w Polsce; wiele imprez kult., w tym festiwale: organowy w Gdańsku-Oliwie, piosenki w Sopocie, filmów fabularnych w Gdyni; rocznie przyjeżdża ok. 8 mln turystów.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia