żółwie, Testudines (Chelonia),
rząd gadów, który przetrwał od triasu w prawie nie zmienionej postaci;
żółwie
Encyklopedia PWN
współcześnie 244 gat.; ciało żółwi otacza pancerz z płyt kostnych pokrytych tarczami rogowymi; w pancerzu żółwi rozróżnia się: część grzbietową (karapaks, czyli puklerz), utworzoną z tarcz kostnych zrośniętych z ościstymi wyrostkami kręgów i żebrami, oraz brzuszną (plastron) — z tarcz powstałych z przekształcenia niektórych kości pasa barkowego, żeber brzusznych i płyt pochodzenia skórnego; kończyny słupowate, z reguły 5-palczaste, u form mor. wiosłowate; głowa mała, bezzębne szczęki pokryte listwami rogowymi; jajorodne; jaja składane do jamek, zawsze na lądzie (także u gat. wodnych); żółwie są roślinożerne lub mięsożerne, bardzo wytrzymałe na głód; należą do zwierząt długowiecznych, żyją ponad 100 lat, niekiedy znacznie dłużej. Rozróżnia się 2 podrzędy: żółwie bokoszyjne, Pleurodira, chowając głowę układają szyję w płaszczyźnie poziomej; żółwie przodoszyjne (skrytoszyjne), Cryptodira, układające szyję w płaszczyźnie pionowej, obejmujące większość gat. współcz.; należą tu m.in. żółw błotny, Emys orbicularis (dł. do 30 cm), jedyny w faunie Polski (chroniony), żyje w wolno płynących lub stojących wodach słodkich; ponadto pospolite w południowej Europie, północno-zachodniej Afryce i w zachodniej części Azji żółwie greckie, Testudo hermanni, i żółwie śródziemnomorskie Testudo graeca, często hodowane w mieszkaniach; do największych żółwi należą żółwie morskie oraz lądowe żółwie olbrzymie: żółw słoniowy, Geochelone elephantopus, dł. do 1,2 m, z Galápagos oraz Geochelone gigantea, dł. do 1,4 m, z wysp O. Indyjskiego.
Żółwie kopalne, kopalne formy gadów z rzędu żółwi; wywodzą się z najprymitywniejszej grupy gadów — kaptorynomorfów (anapsydy). Najstarszym podrzędem żółwi są Proganochelydia, znane tylko z późnego triasu Europy i południowej Azji z 1 rodzajem Proganochelys, formy dł. do 1 m, od pozostałych żółwi różniły się m.in.: uzębionym podniebieniem, brakiem podniebienia wtórnego, większą liczbą płytek w pancerzu, budową czaszki i pasa barkowego; nie mogły też wciągać do pancerza głowy i ogona, jak robią to dzisiejsze żółwie; lądowe; roślinożerne. Najstarszym rodzajem podrzędu bokoszyjnych żółwi (żyjących do dziś) był późnotriasowy eur. Protochersis; formy słodkowodne (współcz. wyłącznie), także lądowe i mor.; największym przedstawicielem podrzędu (i największym żółwiem) jest plioceński Stupendemys z Wenezueli — dł. ponad 2 m. Przedstawiciele podrzędu skrytoszyjnych żółwi są znani od późnej jury; mor. skrytoszyjne (np. Archelon z kredy) mają silnie zredukowany, ażurowy pancerz kostny i wiosłowate kończyny.
