uwłaszczenie chłopów w Polsce

uwłaszczenie chłopów w Polsce,

reformy przeprowadzone w XIX w. na ziemiach polskich przez rządy państw zaborczych, nadające chłopom prawo własności do całości lub części użytkowanej przez nich ziemi, w zamian za płacone bezpośrednio bądź pośrednio odszkodowanie (indemnizacja).

Hasło uwłaszczenia chłopów od początku XIX w. wysuwali przedstawiciele niektórych nurtów polskiego ruchu wyzwoleńczego, w praktyce jednak realizowały je rządy zaborcze. W zaborze pruskim edykt o uwłaszczeniu z 1811 (tzw. pruska reforma regulacyjna) przewidywał w zamian za uwłaszczenie odstąpienie przez chłopów 1/3–1/2 użytkowanej przez nich ziemi; 1816 ograniczono uwłaszczenie do gospodarstw sprzężajnych, 1823 objęto tą reformą Wielkie Księstwo Poznańskie; realizacja uwłaszczenia chłopów trwała blisko pół wieku; dopiero 1850 objęto uwłaszczeniem małorolnych, a realizacja reformy trwała tam do połowy lat 60. W Galicji (w wyniku ruchów rewolucyjnych 1846 i 1848) uwłaszczenie chłopów ogłoszono 1848, a przeprowadzono w ciągu 10 lat, nie uszczuplając stanu posiadania chłopów i nie obciążając ich odszkodowaniem; zamaskowaną formą wykupu stał się podatek (przeznaczony na odszkodowanie dla dziedziców); chłopi w większości utrzymali serwituty. W Królestwie Polskim uwłaszczenie chłopów ogłosił 1863 powstańczy Rząd Narodowy (dekrety uwłaszczeniowe); III 1864 zostało wprowadzone ukazem carskim na podobnych zasadach jak w Galicji. Białostockie podlegało rosyjskiej reformie 1861 (chłopów obciążono bezpośrednim wykupem).