służebność

służebność, serwitut,

hist.:

1) Obciążenie nieruchomości pozwalające uprawnionemu korzystać z niej w oznaczonym zakresie albo żądać, by jej właściciel nie wykonywał pewnych uprawnień wynikających z prawa własności (np. nie wznosił budynku). W dawnym prawie polskim uprawnienia chłopów do korzystania z dworskich pastwisk i użytków leśnych, oparte na zwyczajach, umowach ustnych lub dokumentach; do końca XVIII w. przysługiwały większości gospodarstw chłopskich w Europie na wschód od Łaby, w XIX w. stopniowo likwidowane. W państwie pruskim chłopi tracili prawo do służebności bez odszkodowania wraz z podziałem wspólnot w okresie reform uwłaszczeniowych; w Wielkim Księstwie Poznańskim zanikły do 1850, w Prusach Wschodnich i na Śląsku — do 1865. W państwie austriackim przymusową likwidację służebności na zasadzie spłat (na koszt dworów) ogłoszono 1853; została ona dokonana od 1858 do połowy lat 90. XIX w. przynosząc chłopom ok. 160 tysięcy ha ziemi i odszkodowania pieniężne. W państwie rosyjskim likwidacja służebności następowała w drodze dobrowolnych umów; w Królestwie Polskim do 1912 zniesiono służebność w większości gospodarstw, które uzyskały za nie ok. 340 tysięcy ha ziemi; ostatecznie na terenach byłego zaboru rosyjskiego służebności znikły w okresie międzywojennym, głównie 1926–32.

2) We współczesnym prawie cywilnym służebność jest ograniczonym prawem rzeczowym; rozróżnia się służebność gruntową i osobistą; służebność gruntowa przysługuje każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości tzw. władnącej i stanowi jej część składową; służebność osobista przysługuje określonej osobie fizycznej wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości, jest niezbywalna i wygasa wraz ze śmiercią uprawnionego.