ograniczone prawa rzeczowe

ograniczone prawa rzeczowe,

kategoria cywilnych praw podmiotowych, zasadniczo obciążających własność.

Prawa te powstają w wyniku rozporządzeń właścicieli, którzy ustanawiają je poprzez obciążenie własności; z tego powodu, wg tradycyjnej terminologii, określa się je jako prawa na rzeczy cudzej (łac. iura in re aliena); są to prawa bezwzględne, o analogicznej jak własność skuteczności. Treść poszczególnych o.p.rz., jak też ich rodzaje, zostały ustalone w sposób ścisły i bezwzględny w przepisach prawnych, a uczestnicy obrotu nie mogą ustanowić innych takich praw ani zmienić ze skutkiem bezwzględnym ich treści (zasada numerus clausus — zamkniętej listy o.p.rz.). Aktualny katalog o.p.rz. zawiera Kodeks cywilny i obejmuje: użytkowanie, służebności, zastaw, hipotekę, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej. Jednak 3 ostatnie o.p.rz. — dotyczące lokali i domu jednorodzinnego, od chwili wejścia w życie ustawy z 15 XII 2000 o spółdzielniach mieszkaniowych nie mogą być aktualnie ustanawiane, choć mogą być przedmiotem obrotu prawnego (sprzedaży, zamiany i in. czynności); zamiast nich spółdzielnie przydzielają lokale w formie prawa odrębnej własności lub prawa względnego — spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego. Wszystkie „spółdzielcze” o.p.rz. dotyczące lokali i budynków mają być przekształcone w odrębną własność lokali. Ponadto może istnieć (aktualnie nie jest możliwe ich ustanowienie) szczególny rodzaj o.p.rz. powstałych przed wejściem w życie Kodeksu cywilnego — ciężary realne. O.p.rz. powstają na podstawie: zawarcia umowy, orzeczenia sądowego, decyzji administracyjnej, zasiedzenia; służą też realizacji różnych funkcji, np. zastaw zabezpiecza wierzytelności, służebności służą zwiększeniu użyteczności nieruchomości. Dopuszczalne jest jednoczesne ustanowienie wielu praw rzeczowych na jednej rzeczy. W wypadku kolizji, która uniemożliwia jednoczesną, pełną ich realizację, obowiązuje zasada pierwszeństwa — wyznaczona przez termin powstania prawa (prawo wcześniejsze jest „lepsze” od późniejszego) oraz przez fakt dokonania wpisu określonego prawa do księgi wieczystej nieruchomości („lepsze” jest prawo wpisane od każdego prawa nie wpisanego).