systemów teoria,
problematyka badawcza, której podstawy metodol. wynikają z istnienia wspólnych cech różnorodnych w swej naturze systemów, zjawisk i procesów (fiz., techn., ekon., biol., społ.), co umożliwia jednolite ich traktowanie.
systemów teoria
Encyklopedia PWN
T.s. jest budowana na podstawie pojęcia systemu jako wyodrębnionej z otoczenia w celach badawczych całości, spełniającej określoną funkcję i składającej się z wzajemnie sprzężonych elementów, przy czym struktura sprzężeń nadaje systemowi cechy jakościowe, które nie wynikają jednoznacznie z cech i charakterystyk jego elementów składowych. Istotnym motywem rozwoju t.s. jest potrzeba całościowego spojrzenia na odrębne dyscypliny nauk., co jest związane z powstaniem i rozwojem dziedzin na pograniczu dyscyplin tradycyjnych, jak np. biofizyka, inżynieria genetyczna, sztuczna inteligencja, oraz rozwojem komputeryzacji stwarzającej możliwości dokonywania skomplikowanych obliczeń numerycznych i przetwarzania wielkiej liczby danych. Matematyka i logika formalna dostarczają uniwersalnych narzędzi opisu rzeczywistości, dlatego t.s. operuje gł., ale nie wyłącznie, modelami mat. i ich relacją do opisywanej rzeczywistości. Dają one możliwość wykorzystywania formalnych metod poprawnego wnioskowania w naukach tradycyjnie stosujacych opis werbalny i rozumowanie intuicyjne; jednocześnie dokonuje się ujednolicenie języka, którym posługują się specjaliści różnych dziedzin, co bardzo ułatwia współpracę interdyscyplinarną. T.s. korzysta z różnych dziedzin matematyki, teorii sterowania i optymalizacji, cybernetyki, informatyki, teorii grafów. Można wyróżnić kilka nurtów rozwojowych t.s., m.in. filoz.-metodol. i aksjomatyczno-formalny. Nurt filoz.-metodol. (zw. ogólną t.s.; za jego inicjatora uważa się austr. biologa L. von Bertalanffy’ego), Przedstawiciele tego nurtu traktują t.s. jak metateorię, która ze względu na swój uniwersalny charakter tworzy podwaliny pod budowę „jednolitej nauki”. Zasługą ogólnej t.s. jest rozpowszechnienie systemowego sposobu postrzegania rzeczywistości, a także rozpowszechnianie i jednolite rozumienie pewnych pojęć ogólnych. Nurt aksjomatyczno-formalny polega na tworzeniu aksjomatycznej t.s., w której z możliwie małej liczby pojęć i twierdzeń podstawowych, dotyczących w szczególności pojęcia systemu, wynikają twierdzenia pochodne; znaczenie nurtu ogranicza się do zagadnień definicyjno-klasyfikacyjnych.
T.s. przyczyniła się do powstania i rozwoju wielu kierunków w wymienionych dziedzinach; np. zagadnienie podejmowania decyzji, w wypadku systemów ocenianych z punktu widzenia wielu celów działania, przyczyniło się do rozwoju teorii optymalizacji wektorowej; potrzeba modelowania zjawisk, w których występują pojęcia nieostre, była bodźcem do stworzenia teorii zbiorów rozmytych, a modelowanie procesów, które charakteryzują się skokowymi zmianami — do powstania teorii katastrof.
