surrealizm. Sztuka

surrealizm. Sztuka.

Przesłanki obrazowania surrealistycznego zawierało metafizyczne malarstwo G. de Chirico oraz twórczość dadaistów, z których wielu stało się surrealistami; programowy surrealizm pojawił się wraz z rozszerzeniem teorii surrealizmu na malarstwo (A. Breton Le Surréalisme et la peinture 1928); założeniami malarskimi surrealizmu było „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej”, odrzucenie naśladowania świata zewnętrznego na rzecz uzewnętrzniania „modelu wewnętrznego”, odkrywanie „nadrzeczywistości”, wydobywanie na jaw stanów podświadomości, zarówno indywidualnej jak zbiorowej. Obrazowanie surrealizmu cechuje burzenie logicznego porządku rzeczywistości, kojarzenie elementów przez przypadek, inspiracja marzeniami sennymi, sztuką dzieci i umysłowo chorych; szukając możliwości przeniesienia zasady automatyzmu psychicznego w dziedzinę sztuk wizualnych, surrealiści sięgali po nowe techniki: kolażu, frotażu, fumażu (zadymianie, przypalanie), dekalkomanii (odbijanie przypadkowych plam), operowali zarówno formami odtworzonymi naturalistycznie (S. Dali) jak bliskimi abstrakcji (J. Miró); konstruowali także przedmioty o działaniu poetyckim: „rzeczy gotowe” (ready mades), „znalezione”, „oniryczne” i in.; stosowali szokujące formy ekspozycji swych dzieł, organizowali prowokujące i skandalizujące wystąpienia. Członkami ruchu byli: M. Ernst, H. Arp, Dali, Miró, R. Magritte, F. Picabia, Y. Tanguy, O. Dominiguez; niezależnym inspiratorem surrealizmu był M. Duchamp.

W Polsce surrealizm nie przyjął form działania grupowego, jego oddziaływanie cechuje splatanie się z inspiracją symbolizmem i ekspresjonizmem; w okresie międzywojennym wpływ surrealizmu jest widoczny w twórczości artystów ugrupowania Artes, nasilił się w latach 60.–70. XX w. (E. Rosenstein, K. Mikulski, T. Kantor, J. Nowosielski, T. Brzozowski). Oddziaływanie koncepcji surrealizmu było szerokie (kraje Europy, Ameryki Północnej i Południowej, Azji) i długotrwałe (w niektórych krajach utrzymuje się do czasów obecnych). Wpływ surrealizmu na sposoby obrazowania jest widoczny w wielu dziedzinach sztuk wizualnych: filmie, fotografii, plakacie, grafice użytkowej, reklamie.

Bibliografia

K. JANICKA Malarstwo surrealistyczne, Warszawa 1978;

tejże Surrealizm, Warszawa 1985;

M. HARMANSDORFER W kręgu nadrealizmu, Olsztyn 1987;

R. PASSERON Encyklopedia surrealizmu, Warszawa 1993.

Magritte René, La condition humaine I, 1933 — zbiory prywatne

Magritte René, Różowe dzwonki, postrzępione niebo, 1930 — kolekcja Urvater, Bruksela

Dalí Salvador, Kuszenie św. Antoniego, 1946 — Musées des Beaux-Arts de Belgique, Bruksela.

Dali Salvador, Trwałość pamięci, 1931 — Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Nowy Jork

Ernst Max, Europa po deszczu, 1940–42 — Wadsworth Atheneum, Hartford, Connecticut, Ella Gallup Sumner i Mary Catlin Sumner Collection

Miró Joan, Kobieta i ptak w świetle księżyca, 1949 — Tate Gallery, Londyn

Dalí Salvador, Płonąca żyrafa, 1936 — Kunstmuseum, Bazylea

Magritte René, Spadanie, 1953 — zbiory prywatne

De Chirico Giorgio, Tajemnica i melancholia ulicy, 1914 — New Cannan, Kolekcja Stanleya R. Resora, Connecticut

Chirico Giorgio de, Niepokojące muzy, 1916 — zbiory prywatne

Dalí Salvador, Kobieta z różaną głową, 1935

Dali Salvador, Butelka z księżycem, Teatro-Museu Dali, Figueras

Dubuffet Jean, Droga dla ludzi, 1944 — zbiory prywatne.