róża

róża, Rosa,

rodzaj z rodziny różowatych;

120–200 gat. krzewów występujących na półkuli północnej, w klimacie umiarkowanym i strefie podzwrotnikowej; róże są zmienne i skłonne do hybrydyzacji; pędy kolczaste, wyprostowane, płożące się lub czepne; liście nieparzystopierzaste, piłkowane lub ząbkowane; kwiaty osadzone pojedynczo lub w kwiatostanach, zwykle 5-płatkowe i pachnące; owoc pozorny, czerwony lub pomarańczowy, kulisty lub elipsoidalny, mięsisty, wewnątrz zawiera twarde owocki — jednonasienne niełupki. W Polsce rośnie dziko ok. 25 gat.: róża dzika (szypszyna, róża psia, parzycha, sypel, R. canina) wysokość do 3 m, o kwiatach białych lub różowych; podobna do róży dzikiej — róża sina, R. dumalis; uprawiana dawniej dla owoców róża jabłkowata, R. villosa; róża francuska, R. gallica, o skórzastych listkach i dużych ciemnoróżowych kwiatach; róża rdzawa, R. rubiginosa, o pędach wzniesionych, czerwonych, liściach drobnych, ogruczolonych, o zapachu jabłkowym (po roztarciu); poza tym zdziczałe: róża pomarszczona, R. rugosa, o dużych kwiatach (karminoworóżowych) i owocach; róża czerwonawa, R. glauca, o liściach fioletowo nabiegłych. Róża jest jedną z najstarszych roślin ozdobnych, olejkodajnych i leczn., cenioną już w starożytności; z płatków otrzymuje się olejek różany, konfitury, z owoców bogatych w wit. C — sporządza się galaretki, konfitury, wino, nalewki, kompoty, powidła, marmolady a także susz (gł. z róży dzikiej); największą zawartość wit. C mają owoce róży pomarszczonej (do 6800 mg w 100 g suchej masy).

Powszechnie uprawiane róże ogrodowe, zw. też szlachetnymi, są spontanicznymi mutacjami bądź wielokrotnymi mieszańcami gat. eur.: róży stulistnej, R. centifolia, róży francuskiej i róży damasceńskiej, R. damascena, z gat. azjat.: różą herbatnią, R. odorata, różą wielokwiatową, R. multiflora oraz odmianą róży chińskiej, zw. różą bengalską, R. chinensis ‘Semperflorens’; dzięki intensywnie rozwijającej się od XIX w. hodowli róż wytworzono wiele ras, np. róże herbatnie, mieszańce herbatnie, róże Perneta, róże bukietowe (polianty), mieszańce bukietowe, a także grupy róż karłowych, miniaturowych, róż czepnych, róż okrywowo-zadarniających, róż parkowych; nowoczesne odmiany mają kwiaty ładniejsze i trwalsze, o większej skali barw, kwitną dłużej i obficiej niż odmiany dawniejsze; mogą być wysadzane na rabatach w ogrodach, jako rośliny pnące bądź są uprawiane na kwiaty cięte pod osłonami; odmiany róż szlachetnych są rozmnażane przez okulizację i szczepienie na wyselekcjonowanych podkładkach róży dzikiej i róży wielokwiatowej. Największymi ośr. uprawy krzewów różanych są: Holandia, Niemcy, a także Polska, natomiast gł. eksporterami kwiatów ciętych — Holandia, Niemcy, USA, Włochy, Francja, Izrael i Kolumbia.