operon

operon

[łac.],

genet. specyficzna i powszechna u bakterii strukturalna i funkcjonalna jednostka genomu bakteryjnego, zawierająca od 2 do kilku kolejno ułożonych genów strukturalnych kodujących enzymy jednego szlaku metabolicznego oraz, położone bezpośrednio przed genami, sekwencje operatora i promotora kontrolujące ich aktywność transkrypcyjną;

ekspresja operonu jest nadzorowana przez gen regulatorowy, położony często w znacznym oddaleniu od kontrolowanego operonu, kodujący cząsteczkę regulatora łączącego się z sekwencją operatora; sekwencja genów strukturalnych operonu jest transkrybowana jako jedna cząsteczka RNA. Znane są 2 podstawowe typy kontroli aktywności operonu: negatywna i pozytywna; operony z negatywną kontrolą są aktywne, dopóki nie zostaną wyłączone działaniem regulatora, tu zw. represorem transkrypcji; unieczynnienie represora prowadzi do ekspresji operonu; operony z pozytywną kontrolą ulegają transkrypcji jedynie w obecności regulatora, tu zw. apoinduktorem, jego nieobecność wstrzymuje transkrypcję; operony podlegają więc indukcji i represji — indukcja zachodzi wówczas, gdy pojawienie się induktora powoduje uruchomienie transkrypcji, natomiast represja polega na zablokowaniu transkrypcji w obecności korepresora. Termin ‘operon’ wprowadzili do genetyki 1961 F. Jacob i J. Monod, odkrywcy powyższego mechanizmu regulacji.