ołów

rys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

ołów, Pb, plumbum,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 82;

Symbol: Pb

Nazwa łacińska: Plumbum

Liczba atomowa: 82

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 14 — węglowce

Odkrycie: starożytność

względna masa atomowa 207,20; należy do grupy węglowców; szary, miękki, kowalny, łatwo topliwy metal; temperatura topnienia 327,52°C, temperatura wrzenia 1740°C, gęstość 11,35 g/cm³; aktywny chemicznie; w powietrzu, w warunkach normalnych pokrywa się cienką warstwą tlenku PbO i węglanu PbCO₃; ma właściwości amfoteryczne, roztwarza się w kwasach (w kwasach nieutleniających — w obecności tlenu) i w stężonych mocnych zasadach; występuje na II i IV stopniu utlenienia; związki ołowiu(II) są trwałe zarówno w stanie stałym, jak i w roztworach, związki ołowiu(IV), bardzo silne utleniacze, są trwałe tylko w stanie stałym; do najważniejszych związków należą: tlenki ołowiu, siarczek PbS i selenek PbSe, stosowane w technologii materiałów opto- i mikroelektronicznych, chromian PbCrO₄ i zasadowy węglan ołowiu(II) 2PbCO₃ · Pb(OH)₂ (pigmenty) oraz związki ołowioorganiczne; ołów i jego związki są silnymi truciznami kumulującymi się w ustroju (ołowica). Ołów jest pierwiastkiem stosunkowo pospolitym, choć występującym w niezbyt dużych ilościach; głównymi minerałami są: galena (PbS) — najważniejsza ruda ołowiu, a także m.in. cerusyt (PbCO₃) i anglezyt (PbSO₄). Ołów metaliczny otrzymuje się głównie z rud siarczkowych, z których przez prażenie otrzymuje się tlenek ołowiu, poddawany redukcji koksem; uzyskany ołów surowy rafinuje się elektrolitycznie. W Polsce ołów uzyskuje się z rud ołowiowo-cynkowych występujących w okolicach Chrzanowa i Olkusza. Ołów jest stosowany m.in. do wyrobu aparatury chemicznej, płyt akumulatorowych, powłok kabli, amunicji oraz osłon przed promieniowaniem jonizującym (np. rentgenowskim); duże znaczenie mają stopy ołowiu. Z powodu toksyczności ołowiu drastycznie spadła na świecie produkcja benzyn domieszkowanych związkami ołowiu (takimi jak np. tetrametylo- i tetraetyloołów), produkcja insektycydów zawierających związki ołowiu oraz farb, których pigmentami są związki ołowiu (biel ołowiowa, żółcień chromowa); wciąż stosowana jest minia (Pb₃O₄), zabezpieczająca duże konstrukcje stalowe przed korozją. Ołów metaliczny był znany już w starożytności (wytapiany z rud ok. 3500 lat p.n.e. w Egipcie); Rzymianie stosowali go do wyrobu rur wodociągowych, które przetrwały do czasów obecnych.