benzyna

benzyna

[fr. benzine < średniow. łacina benzoe ‘żywica’],

bezbarwna ciecz o charakterystycznym zapachu, będąca mieszaniną węglowodorów;

temperatura wrzenia 35–220°C, gęstość 0,67–0,8 g/cm³; ciepło spalania ok. 42 MJ/kg (10 000 kcal/kg); nie miesza się z wodą, miesza się z rozpuszczalnikami organicznymi; głównymi składnikami benzyny są alkany (zwane też parafinami) o łańcuchu prostym i rozgałęzionym, o wzorze C_nH_2n+2, gdzie n = 5–12, alkeny (olefiny) C_nH_2n o n = 5–12, oraz cykloalkany C_nH_2n o n = 5 i 6 (tzw. nafteny), i węglowodory aromatyczne. Zależnie od przeznaczenia rozróżnia się: 1) benzyny stanowiące paliwo do silników gaźnikowych — benzynę samochodową, o  liczbie oktanowej badawczej, zależnie od gatunku, nie mniejszej niż: 91, 95, 98 (temperatura wrzenia 35–220°C), i benzyny lotnicze, o liczbie oktanowej powyżej 90 (temperatura wrzenia 40–180°C); benzyny silnikowe zawierają komponenty wysokooktanowe, antydetonatory (bezołowiowe, np. karbonylki manganu, żelaza), inhibitory utleniania i korozji oraz inne dodatki uszlachetniające; 2) benzyny ekstrakcyjne, o wąskich przedziałach temperatury wrzenia (np. 65–90°C; 80–120°C), stosowane do ekstrakcji tłuszczów, żywic, wosków itp., i benzynę lakową, o temperaturze wrzenia 135–200°C, wykorzystywaną do produkcji lakierów, farb, past do podłóg i butów; 3) benzyny specjalne, np. benzyna apteczna (temperatura wrzenia 50–105°C), dokładnie oczyszczona, służąca do odkażania i odtłuszczania skóry, do lamp górniczych (temperatura wrzenia 50–140°C), benzyny laboratoryjne (normalne lub wzorcowe), używane do celów analitycznych.

W XIX w. benzyna stanowiła produkt odpadowy w przerobie ropy naftowej; wraz z rozwojem transportu drogowego stała się jednym z głównych produktów uzyskiwanych z ropy. Ilość i jakość benzyny uzyskiwanej z zachowawczych procesów przeróbki ropy naftowej nie podążały za potrzebami rynku, co wymogło opracowanie i wprowadzenie do przemysłu rafineryjnego nowych procesów otrzymywania benzyny. W okresie międzywojennym rozwinęły się w świecie (zwłaszcza w USA) metody krakingu termicznego. W procesie krakowania uzyskuje się tzw. benzynę krakową i gazy (stanowiące surowiec w przemyśle chemicznym lub wykorzystywane jako opał w rafineriach); benzyna krakowa ma wysoką liczbę oktanową i stanowi składnik (komponent) benzyny silnikowej.

Na okres międzywojenny przypada również wprowadzenie metod syntezy benzyny, np. opracowanie przez F. Bergiusa (1913, wprowadzonej do produkcji 1928) metody wysokociśnieniowego uwodorniania węgla kopalnego (tzw. upłynnianie węgla) oraz produktów jego odgazowania — smoły i paku, a także opracowanie przez F. Fischera i H. Tropscha (1933) metody otrzymywania benzyny z mieszaniny tlenku węgla i wodoru (benzyna syntetyczna, zwana też syntiną). W czasie II wojny światowej obie te metody odegrały zasadniczą rolę w produkcji benzyny w Niemczech, po wojnie straciły na znaczeniu. Po II wojnie światowej duże znaczenie w pokryciu zapotrzebowania na benzynę silnikową miały procesy krakingu katalitycznego; najwyższy rozwój osiągnął fluidalny kraking katalityczny (obecnie powszechnie stosowany na całym świecie). W końcu lat 90. XX w. wzrost (w skali globalnej) zużycia paliw silnikowych spowodował rozwój przemysłowych instalacji hydrokrakingu.