cystersi

cystersi, Zakon Ojców Cystersów, Sacer Ordo Cisterciensis (SOCist),

zakon katolicki, założony 21 III 1098 w Cîteaux (łac. Cistercium) koło Dijon w Burgundii przez świętego Roberta z Molesmes w ramach ruchu odnowy życia monastycznego;

pierwszymi cystersami była grupa benedyktynów z klasztoru w Molesme, zwolenników ścisłego przestrzegania reguły świętego Benedykta i nawiązania do życia eremickiego (eremityzm); cystersi praktykowali surową ascezę, uprościli liturgię, zrezygnowali z beneficjów feudalnych, podjęli pracę na roli jako źródło swego utrzymania; zakon cystersów zyskał na znaczeniu dzięki działalności świętego Bernarda z Clairvaux i poparciu papieży cystersów: Eugeniusza III i Benedykta XII; w XII w. zajmowali się polemiką z katarami, organizowali wyprawy krzyżowe, zakładali zakony rycerskie (m.in. templariuszy); występowali też jako pisarze mistyczni; sieć klasztorów cystersów pokryła całą Europę (1153 było ich 345); powstała też gałąź żeńska — cysterki; najstarsze opactwa: Cîteaux, La Ferté, Pontigny, Clairvaux, Morimond. Reguła cystersów obejmowała również przepisy dotyczące sztuki, zwłaszcza architektury; w swych budowlach cystersi wprowadzili jako jedni z pierwszych formy wczesnogotyckie (np. sklepienia krzyżowo-żebrowe, ostrołukowe arkady, które stosowano w budownictwie kościołów i gotyckich katedr w Hiszpanii, Włoszech, na terytorium Niemiec). W Polsce od 1143; zabytki budownictwa sakralnego z XII–XVIII w.: Jędrzejów, Sulejów, Koprzywnica, Kołbacz, Lubiąż, Ląd, Oliwa, Mogiła, Wąchock, Krzeszów, Henryków, Trzebnica. Z czasem cystersi stracili na znaczeniu, zmniejszyła się znacznie ich liczba; w XVII w. z cystersów wyłonił się zakon trapistów.

Sulejów, klasztor i kościół Cystersów pw. Najświętszej Marii Panny i Tomasza Kantauryjskiego

Kraków — Mogiła, kościół i klasztor Cystersów pw. Najświętszej Marii Panny i Św. Wacława

Trzebnica, klasztor i kościół pocysterski pw. Św. Bartłomieja Apostoła i Św. Jadwigi Śląskiej .

Krzeszów, kościół Cystersów