klasztor

klasztor

[łac. claustrum ‘zamek’],

zespół budynków służący zajmującej go grupie zakonników lub zakonnic do prowadzenia wspólnego życia i realizacji określonych celów religijnych.

Charakterystyczny dla większości wyznań chrześcijańskich i dla niektórych religii wschodnich — buddyzmu, hinduizmu, lamaizmu, taoizmu, islamu. Klasztory chrześcijańskie wywodzą się z eremów zakładanych na Bliskim Wschodzie od początku IV w. (m.in. Egipt, Syria). W zachodniej Europie decydujący wpływ na rozwój klasztorów wywarł zakon benedyktynów (najstarszy klasztor na Monte Cassino we Włoszech, 529). Klasyczny schemat klasztoru benedyktynów (idealny, dojrzały model pełnego założenia klasztornego ukazuje pergaminowy plan opactwa Sankt Gallen, przed 820) obejmował kościół jako ośrodek założenia; od strony południowej lub (bardzo rzadko) północnej znajdował się czworoboczny dziedziniec (wirydarz), przy którym od wschodu była sala zebrań (kapitularz), od zachodu — cele lub sypialnie (dormitoria), a naprzeciw kościoła jadalnia (refektarz); inne budynki, jak dom opata, szpital, szkoła, domy konwersów i nowicjuszy grupowano w dalszych rejonach terenu klasztornego, ale zawsze w obrębie murów. Układ ten został przejęty przez inne zakony, które dostosowały go do swych reguł. Największy rozwój klasztorów nastąpił w średniowieczu, m.in. klasztory cystersów (lokowane poza miastem), klasztory dominikanów i franciszkanów (w miastach), klasztory-zamki zakonów rycerskich (zakon krzyżacki, templariusze, joannici), klasztory zakonów kontemplacyjnych składające się z zespołu eremów (kartuzja). W renesansie działalność budowlana klasztorów osłabła, ponowny rozkwit nastąpił dopiero w epoce baroku (wielkie założenia klasztorne zbliżone do pałacowych); w XIX w. na skutek kasaty niektórych zakonów ustała ich aktywność budowlana.

Kraków, klasztor i kościół Paulinów pw. Św. Michała Archanioła i Św. Stanisława

Klasztor św. Antoniego (Egipt)

Trzebnica, klasztor i kościół pocysterski pw. Św. Bartłomieja Apostoła i Św. Jadwigi Śląskiej .

Sulejów, klasztor i kościół Cystersów pw. Najświętszej Marii Panny i Tomasza Kantauryjskiego

Monte Cassino, klasztor Benedyktynów (Włochy)