bracia czescy

bracia czescy,

chrześcijańska wspólnota religijna, założona 1457 w Kunvaldzie k. Ústi nad Orlicí (wschodnie Czechy) przez Ř. Krajčego, pod ideowym patronatem P. Chelčickiego oraz pod opieką Jerzego z Podiebradów;

skupili resztki taborytów i czeskich waldensów, później także wielu utrakwistów; 1467 założyli gminę religijną pod nazwą Jednota Braci Czeskich. Zgodnie z ideami J. Husa głosili utopijny program chrześcijański gminy zbudowanej na zasadzie ewangelicznej równości społeczną i ubóstwa; za największe zło uważali wojnę i przemoc; głosili, że chrześcijanin nie powinien wierzyć w nic, co nie zostało zapisane w Biblii; od 1467 wyświęcali własnych duchownych i chrzcili ponownie tych, którzy wstępowali do ich wspólnoty, tworząc w ten sposób odrębny Kościół; wkrótce zostali potępieni przez inne nurty husytyzmu. Od synodu w Chlumcu (1496) brali większy udział w życiu społecznym poza Jednotą (działalność naukowa, pedagogiczna i wydawnicza). W okresie reformacji nawiązali kontakt z kalwinistami; 1564–93 wydali czeski przekład Biblii (Biblia kralicka). Na skutek prześladowań przez katolików, utrakwistów i Habsburgów byli zmuszani do opuszczenia kraju; ich masowe emigracje nastąpiły po edykcie (1548) cesarza Ferdynanda I, 1620 po bitwie pod Białą Górą (m.in. J.A. Komenský) oraz 1740–81; przybywali zwłaszcza do Polski, gdzie znaleźli protektorów wśród bogatej szlachty, prowadzącej wówczas walkę z przywilejami duchowieństwa (Leszczyńscy, Ostrorogowie); tworzyli zwarte ośrodki w Wielkopolsce (gdzie wraz z Polakami utworzyli ewangelicko-reformowaną Jednotę Wielkopolską) i na Śląsku; w Lesznie założył drukarnię i szkołę (1628–56 działalność bpa Komenskiego); na początku XIX w. założyli ośrodki w Zelowie k. Łaska i Kucowie k. Bełchatowa; obecnie są w Polsce 4 zbory należące do Kościoła ewangelicko-reformowanego; do tradycji b.cz. nawiązał Wolny Kościół Reformowany (przyjął wkrótce nazwę Jednota Czeskobraterska), założony 1873 w Pradze przez misjonarzy z USA; 1918 powstał, ze zjednoczenia czeskich ewangelików należących do tradycji luterańskiej, reformowanej oraz grupy katolików, Ewangelicki Kościół Czeskobraterski (ok. 300 tysięcy członków), który należy do Światowego Aliansu Kościołów Reformowanych.

Bibliografia

J. Sliziński Z działalności literackiej braci czeskich w Polsce, Wrocław 1959.

J. Bildo Jednota bratská v prvnim wyhnanstvi, t. 1–4, Praha 1900–32;

P. Brock The Political and Social Doctrines of the Unity of Czech Brothers, Moulon 1957;

R. Rican Die Bömischen Brüder, Berlin 1961