bezpieczeństwo zbiorowe
 
Encyklopedia PWN
bezpieczeństwo zbiorowe,
system polityczno-prawny mający na celu utrwalenie pokoju międzynarodowego przez ustanowienie zakazu agresji oraz obowiązku pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych.
System bezpieczeństwa zbiorowego przyjmuje zasadę zbiorowej samoobrony — napad na jednego z uczestników umowy jest uważany za napad na wszystkich pozostałych. System bezpieczeństwa zbiorowego może mieć charakter uniwersalny lub regionalny (tzn. obejmujący wszystkie państwa danego regionu, w tym potencjalnych agresorów). Pierwszą próbą stworzenia uniwersalnego systemu bezpieczeństwa zbiorowego była Liga Narodów. Próba ta zakończyła się niepowodzeniem. Po II wojnie świat. system bezpieczeństwa zbiorowego stworzyły Karta Narodów Zjednoczonych i powołana na jej podstawie Rada Bezpieczeństwa — specjalny organ odpowiedzialny za utrzymanie pokoju międzynarodowego. Na skutek dużych sprzeczności między przeciwstawnymi grupami państw system bezpieczeństwa zbiorowego stworzony przez ONZ nie zawsze mógł działać skutecznie. Aktywność ONZ w realizowaniu operacji zbrojnych (formalnie nie przewidziana w Karcie Narodów Zjednoczonych), okazywała się niejednokrotnie niewystarczająca. Mimo deklarowanej przez państwa woli rozbrojenia, trwał wyścig zbrojeń, a pewne poczucie bezpieczeństwa opierało się na „równowadze strachu”. Świadomość niedoskonałości takiego systemu bezpieczeństwa oraz chęć znalezienia formy współpracy zgodnej z zasadą wzajemnej tolerancji państw o przeciwstawnych systemach ustrojowych, przyczyniły się do zainicjowania procesu współpracy w zagwarantowaniu bezpieczeństwa zbiorowego W 1972–73 odbyły się w Helsinkach rozmowy przygotowawcze do Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE). Obrady KBWE zakończyły się 1975 podpisaniem Aktu końcowego określającego zasady bezpieczeństwa eur., współpracy gosp., nauk.-techn. i kult. oraz współpracy humanitarnej. Wojskowy nurt procesu KBWE doprowadził do wypracowania norm i zasad postępowania państw w sferze militarnej (wojsk. środki budowy zaufania i bezpieczeństwa). Zmiany polityczne w państwach Europy Wschodniej na przełomie lat 80. i 90. oraz rozpad konfrontacyjnego układu Wschód–Zachód pozwoliły rozpocząć negocjacje nad redukcją potencjału konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie. Przyczyniły się też do zwiększenia roli ONZ w regulowaniu konfliktów zbrojnych i intensywniejszych prac nad unormowaniem wojsk. aspektów bezpieczeństwa (rozbrojenie, gł. eliminacja broni jądr., nowe formy współpracy w zapewnieniu bezpieczeństwa zbiorowego i nowa generacja środków budowy zaufania). Uzupełnieniem bezpieczeństwa zbiorowego w skali regionalnej stało się rozwinięcie go w skali uniwersalnej na obszarze „od Vancouver do Władywostoku”. W procesie tym uczestniczą, w różnym zakresie, KBWE (od 1994 Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, OBWE), NATO (gł. Rada Atlantycka), Unia Zachodnioeuropejska. Cechą tego procesu jest dążenie, by bezpieczeństwo zbiorowe w większym stopniu opierało się na współpracy i korzystaniu z pokojowych środków rozstrzygania sporów, niż na pewności ukarania agresora (relatywnie malejąca rola czynnika wojsk.).
Bibliografia
A. TOWPIK Bezpieczeństwo międzynarodowe a rozbrojenie, Warszawa 1970;
R. BIERZANEK Bezpieczeństwo regionalne w systemie ONZ, Warszawa 1977;
Bezpieczeństwo międzynarodowe w Europie Środkowej po zimnej wojnie, red. J. Kukułka, Warszawa 1994.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia