astrofizyka
 
Encyklopedia PWN
astrofizyka
[gr. ástron ‘gwiazda’, physikḗ ‘przyrodoznawstwo’],
najobszerniejszy dział współczesnej astronomii obejmujący badania budowy, ewolucji, składu chemicznego i in. właściwości ciał niebieskich.
Obserwacje astrofizyczne polegają na pomiarze natężenia i polaryzacji promieniowania docierającego od obiektów astronomicznych (fotometria astronomiczna) oraz uzyskiwaniu jego widma (spektroskopia astronomiczna). Początki astrofizyki przypadają na XIX w. (choć pewne idee na temat fizycznej natury ciał niebieskich formułowano wcześniej), kiedy to do badania światła ciał niebieskich zastosowano pierwsze fotometry i spektroskopy. Ważną rolę odegrało zastosowanie fotografii do badań astrofizycznych. W 1913 użyto po raz pierwszy komórki fotoelektryczne, a 1940 — fotopowielacza. Po II wojnie światowej rozwinęły się badania radioastronomiczne; od 1946 za pomocą rakiet, a od 1957 — sztucznych satelitów i próbników kosmicznych, są prowadzone obserwacje pozaatmosferyczne; 1970 umieszczono na orbicie pierwsze laboratorium astrofizyczne (satelita rentgenowski UHURU). Zastosowanie sztucznych satelitów Ziemi umożliwiło rozszerzenie badań na wszystkie zakresy widmowe: promieniowanie γ, rentgenowskie, podczerwone oraz cały zakres promieniowania radiowego. Nastąpił także rozwój metod rejestracji strumieni promieniowania korpuskularnego (w tym również strumieni neutrin) oraz promieniowania grawitacyjnego. W dziedzinie teorii szybki rozwój astrofizyki nastąpił w XX w. W 1907 R. Emden sformułował teorię kul politropowych, którą zastosował do teorii budowy wewnętrznej gwiazd; 1913 Cz. Białobrzeski wskazał na rolę ciśnienia promieniowania; 1926 A.S. Eddington ogłosił pełną teorię budowy wnętrza gwiazdy; 1938 H.A. Bethe odkrył cykl węglowy jako jedno ze źródeł energii gwiazd; 1950–58 M.S. Schwarzschild opracował teorię ewolucji gwiazd. W 1962 odkryto kosmiczne źródła promieniowania rentgenowskiego, 1963 kwazary, 1967 pulsary. Odkrycia te doprowadziły do rozwoju badań nad obiektami supergęstymi i relatywistycznymi (gwiazdy neutronowe, czarna dziura) oraz do lepszego poznania późnych stadiów ewolucji gwiazd pojedynczych i podwójnych. Podjęcie obserwacji w podczerwieni przyczyniło się do znacznego rozszerzenia badań materii gazowo-pyłowej w Galaktyce i poznania procesów towarzyszących tworzeniu się gwiazd. Wykrycie (1965) mikrofalowego promieniowania tła (A.A. Penzias, R.W. Wilson) zapoczątkowało teoretyczne badania nad ewolucją Wszechświata od momentu Wielkiego Wybuchu. Obserwacje promieniowania rentgenowskiego dostarczają informacji o obecnym stanie ewolucji Wszechświata oraz stanie fizycznym gorących obszarów związanych z pulsarami, koronami, wiatrami gwiazdowymi i aktywnymi jądrami galaktyk.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia