apokatastaza

apokatastaza

[gr. apokatástasis ‘przywrócenie’, ‘odnowienie’],

pogląd głoszony początkowo przez stoików i pitagorejczyków, według którego świat i natura ulegną zniszczeniu i ponownemu odrodzeniu w powtarzających się w nieskończoność cyklach (wieczny powrót).

Zwolennikami apokatastazy byli głównie Ojcowie Kościoła wschodniego (m.in. Diodor, Grzegorz z Nazjanzu, Teodor z Mopsuestii), a zwłaszcza Grzegorz z Nyssy, który twierdził, że gdyby zbawcze działanie Chrystusa nie przezwyciężyło wszelkiego zła w stworzeniu, zwycięstwo dobra nie byłoby całkowite, a Kościół jako społeczność zbawionych nie byłby pełny. Głosił on zatem możliwość odrodzenia człowieka nawet po zmartwychwstaniu oraz zbawienia szatana. Poprzez Ojców Kościoła wschodniego apokatastaza zakorzeniła się w świadomości i tradycji Kościoła prawosławnego, który modli się za wszystkich umarłych bez wyjątku i przyjmuje apokatastazę osobową jako przedmiot nadziei (N.A. Bierdiajew, P. Evdokimov, O. Clément). Świadomość ta wynika z wiary w nieograniczoną moc Chrystusa zmartwychwstałego. W Kościele zachodnim naukę o apokatastazie wszystkich chrześcijan głosił m.in.: Ambroży i Hieronim ze Strydonu, Jan Szkot Eriugena i Amalryk z Bene. Przyjęła się ona jednak w o wiele mniejszym stopniu niż w Kościele wschodnim. Apokatastaza była głoszona także w reformacji (H. Denck, J. Menius, anabaptyści), została jednak odrzucona w Augsburskim wyznaniu wiary. Pojawiła się ponownie w XVII w., głównie w nauce socynian, w XIX w. m.in w poglądach F.E.D. Schleiermachera i A. Schweitzera, a współcześnie m.in. P. Tillicha i E. Brunnera.