wiecznego powrotu teoria,
filoz. wizja Kosmosu cyklicznego, w którym różnego typu wydarzenia powtarzają się w stałych odstępach czasowych;
wiecznego powrotu teoria
Encyklopedia PWN
teoria wiecznego powrotu występowała w co najmniej 2 wersjach; wersja umiarkowana głosiła, iż charakter cykliczny mają tylko pewne części Wszechświata (np. Układ Słoneczny lub Galaktyka), a nie on sam jako całość; wydarzenia w każdym z cyklów mają podobny charakter, nie są jednak identyczne; radykalna wersja teoria wiecznego powrotu głosiła powtarzalność i cykliczność całego Wszechświata, w połączeniu z pełną identycznością wydarzeń w każdym z cyklów. Teoria wiecznego powrotu została sformułowana w starożytnej Grecji, zapewne pod pewnym wpływem kultur Bliskiego Wschodu; pojawia się już w poglądach presokratyków, głównie Heraklita, pitagorejczyków; pełną postać, i to w wersji radykalnej, uzyskała w doktrynie stoików, którzy przyjmowali zachodzenie cyklicznego „pożaru świata”, po którym Wszechświat się odnawia, a wydarzenia się powtarzają. Chrześcijaństwo odrzuciło teorię wiecznego powrotu, choć jej zwolennikiem w wersji umiarkowanej był np. Orygenes. Do koncepcji teorii wiecznego powrotu wróciła nowożytność, w wersji umiarkowanej głosili ją m.in. Fontenelle i I. Kant; w XIX w. powróciła radykalna wersja koncepcji, której wyznawcami byli L.A. Blanqui oraz przede wszystkim F. Nietzsche; dyskutowano ją także na gruncie fizyki i kosmologii (m.in. H. Poincare) w związku z konsekwencjami drugiej zasady termodynamiki oraz wizją rozproszenia się wszelkiej energii i nastania tzw. śmierci cieplnej Wszechświata. Teoria wiecznego powrotu była zawsze przeciwstawiana wizji alternatywnej, Wszechświata mającego jedną, niepowtarzalną i nieodwracalną historię. Zwolennicy teorii wiecznego powrotu wychodzili z 2 podstawowych założeń; pierwsze mówiło o skończonej ilości materii (albo przynajmniej o skończonej ilości różnic jakościowych w obrębie nieskończonej materii), drugie zaś o nieskończonym czasie; wg nich w nieskończonym czasie skończona ilość materii musiała co pewien czas powracać do tych samych układów materii; przeciwnicy teorii wiecznego powrotu podkreślali istnienie i znaczenie procesów nieodwracalnych w przyrodzie, np. rozpraszania się ciepła w układach zamkniętych.
Grzegorz Pyszczek
