Warmia
 
Encyklopedia PWN
Warmia,
terytorium historyczne w dorzeczu środkowej Łyny i Pasłęki;
pierwotnie terytorium pruskiego plemienia Warmów, rozciągnięte wzdłuż Zalewu Wiślanego. Około 1237–1242 Warmia podbita przez Krzyżaków, później do 1273 dwukrotnie objęta powstaniami pruskimi; 1243 z ziem Warmii utworzono dominium warmińskie i wkrótce nazwa Warmia zaczęła oznaczać to dominium. W XIII w. zaczęła się kolonizacja niemiecka, w XIV w. — osadnictwo mazowieckich chłopów i drobnej szlachty, które do XVI w. osiągnęło przewagę w południowej części Warmii; ludność pruska uległa germanizacji i polonizacji. W XIV i XV w. powtarzały się konflikty między biskupami a Krzyżakami na tle obsady biskupstwa. Przystępując do Związku Pruskiego (założonego 1440), szlachta i miasta Warmii znalazły się w opozycji wobec zakonu krzyżackiego; w wyniku wojny trzynastoletniej i na mocy pokoju toruńskiego 1466 Warmię przyłączono do Polski. Królowie polscy starali się uzyskać wpływ na obsadę biskupstwa (1472–79 tzw. wojna popia), zapewniając sobie prawo do decydowania w sprawie nominacji biskupów 1512 na mocy ugody z kapitułą warmińską. Wraz z przyjęciem luteranizmu przez Krzyżaków i sekularyzacją ich państwa 1525, zasięg diecezji warmińskiej ograniczył się do Warmii. Wielu biskupów warmińskich zasłużyło się dla kultury polskiej, m.in.: J. Dantyszek, S. Hozjusz, M. Kromer, I. Krasicki; kanonikiem fromborskim był M. Kopernik. Od XVII w. biskupi używali tytułu książąt biskupów warmińskich.
Po I rozbiorze Polski 1772 Warmia znalazła się w granicach Prus (Prusy Wschodnie), wtedy zlikwidowano dominium biskupie. Odtąd losy katolickiej Warmii połączyły się z losami ewangelickich Mazur. Mimo nacisku germanizacyjnego Warmiacy zachowali poczucie więzi z Polską; od 1886 polskości broniła „Gazeta Olsztyńska”, popierająca tworzenie polskich stowarzyszeń. W wyniku przeprowadzonego po I wojnie światowej (11 VII 1920) plebiscytu na Warmii, Mazurach i Powiślu, Warmia pozostała w granicach Niemiec. Mimo wzrastającego, zwłaszcza w okresie hitleryzmu, prześladowania polskich Warmiaków, działał tu ZPwN, Polska Partia Ludowa, polskie organizacje szkolne, kulturalno-oświatowe i gospodarcze. Od 1 IX 1939 Niemcy zlikwidowali całkowicie polskie życie organizacyjne na Warmii, wybitnych działaczy osadzili w więzieniach i obozach koncentracyjnych, gdzie wielu z nich zginęło. W 1945 Warmia powróciła do Polski.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Lidzbark Warmiński, zamek biskupów warmińskich fot. J. Ciesielski
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia