Olsztyn
 
Encyklopedia PWN
Olsztyn,
miasto wojewódzkie (woj. warmińsko-mazurskie), pow. grodzki, w centralnej części Pojezierza Olsztyńskiego, nad Łyną i 11 jeziorami (największe — Ukiel, Kortowskie, Track, Skanda); siedziba powiatu olsztyńskiego.
Ludność miasta: ogółem — 172,2 tys. mieszkańców (2019)
Gęstość zaludnienia: 1 956,8 os/km2 (2019)
Powierzchnia: 88 km2
Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 20°29′E, szerokość geograficzna: 53°47′N
Prawa miejskie: nadanie praw — 1353
Oficjalne strony WWW: www.um.olsztyn.pl
w latach 1950–93 liczba ludności wzrosła 4-krotnie; duży ośr. przem.; rozwinięty przemysł: chem. (zakłady oponiarskie STOMIL OLSZTYN SA), spoż., meblarski, poligraficzny (Olsztyńskie Zakłady Graf.), maszyn., metal., materiałów budowlanych, odzieżowy; duży węzeł kol. i drogowy; lotnisko Aeroklubu Warmińsko-Mazurskiego. O. jest ośr. adm., kult.-nauk. i turyst.; stol. metropolii warmińskiej Kościoła rzymskokatol.; tradycje akademickie Akad. Roln.-Techn., Wyższej Szkoły Pedag. i Wyższego Seminarium Duchownego od 1999 kontynuuje Uniw. Warmińsko-Mazurski; 3 uczelnie niepaństw.; planetarium i obserwatorium astr., instytuty nauk., m.in. Inst. Rybactwa Śródlądowego, Inst. Mazurski, Ośr. Badań Nauk. im. W. Kętrzyńskiego; teatry, filharmonia, rozgłośnia radiowa i stacja telew., muzea, galerie sztuki; coroczne Ogólnopol. Spotkania Zamkowe „Śpiewajmy Poezję”; ośr. obsługi ruchu turyst. (hotele, turyst. baza noclegowa, ośr. sportów wodnych); obiekty sport. (stadiony, korty tenisowe, hala widowiskowo-sport., kryty basen, tereny zawodów motokrosowych). Centrum stanowi Stare Miasto położone na pr. brzegu Łyny; od północy, wschodu i południa otaczają je osiedla mieszkaniowe, m.in. Zatorze, Pojezierze Mazurskie, Podgrodzie; zabudowa przem. skupia się we wschodniej części O., a tereny rekreacyjne zajmują północno (las miejski) i zachodnią (jeziora) część miasta; na południowym wschodzie nad Jez. Kortowskim, w dzielnicy Kortowo — miasteczko akademickie.
Historia. Osada przy zamku kapituły warmińskiej, wzmiankowana 1348; prawa miejskie 1353 (niem. Allenstein); od 1440 czł. Związku Pruskiego; po wojnie trzynastoletniej (1454–66) wraz z Warmią przyłączony do Polski; w XV–XVII w. rozwój rzemiosła, handlu (pośrednictwo w wymianie towarowej między Mazowszem a portami bałtyckimi) i ośr. nauk.; siedziba adm. dóbr kapituły (1516–19 i 1520–21 administratorem był M. Kopernik); od 1772 w zaborze pruskim — upadek gosp.; ponowny rozwój związany z uruchomieniem 1872 linii kol. (przemysł przetwórczy, gł. produktów leśnych). W XIX i XX w. — mimo germanizacji — ośr. polskości (m.in. „Gazeta Olsztyńska”, działalność rodziny Pieniężnych); od 1910 siedziba rejencji; w okresie międzywojennym działalność Związku Polaków w Prusach Wschodnich, ZPwN, ZHP w Niemczech, Pol.-Katolickiego Tow. Szkolnego, Banku Lud., Domu Pol.; 1939 Niemcy dokonali masowych aresztowań działaczy polskich.Podczas II wojny światowej 5 obozów pracy przymusowej; masowe egzekucje ludności pol.; od 1945 w granicach Polski, stol. województwa; XIX w.–1975 i od 1999 siedziba powiatu.
Zabytki. Gotycki kościół farny, od 1972 katedra (4. ćwierć XIV w., sklepienia poł. XVI w., wieża nadbud. 1582–96); got. zamek kapituły warmińskiej (2. poł. XIV w., wnętrze przebudowane w XVI, rozbudowane w XVIII w.) — ob. Muzeum Warmii i Mazur; fragmenty murów miejskich (po 1378) z got. Bramą Wysoką; drewniany spichlerz (XVII/XVIII w.).
Bibliografia
A. WAKAR Olsztyn 1353–1945, Olsztyn 1971.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Olsztyn, zamek fot. P. Fabijański/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia