Uzbekistan. Warunki naturalne

Uzbekistan. Warunki naturalne.

Rozciągłość Uzbekistanu z zachodu na wschód wynosi 1425 km, z północy na południe — 930 km; najwyższy szczyt 4643 m w G. Hisarskich, na granicy z Tadżykistanem, najniższy punkt 12 m p.p.m. (w zapadlisku minbułackim); ok. 3/4 pow. zajmują równiny (większą część Niz. Turańska); między Amu-darią a Syr-darią rozciąga się pustynia Kyzył-kum; w jej środkowej części wznoszą się oddzielne masywy Bo‘kantov, Aktau (wysokość do 922 m) i Quljuqtov; w północno-zachodniej części Uzbekistanu znajduje się fragment wyż. Ustiurt (wysokość do 292 m), opadający ponad 100-metrową krawędzią w kierunku Jez. Aralskiego i delty Amu-darii; delta (na wys. ok. 100 m) stanowi obszar dość silnie zabagniony, pocięty gęstą siecią rzek i kanałów nawadniających; na wschodzie i południu ciągną się pasma Tienszanu (góry Piskom, Czatkalskie, Kuramińskie) i systemu Hisaro-Ałaju (góry Ałajskie, Turkmeńskie, Zarafszańskie, Hisarskie), rozdzielone śródgórskimi kotlinami: Fergańską, Zarafszańską, Chirchiq-Angreńską. Na terytorium Uzbekistanu, zwłaszcza we wschodniej części, występują liczne trzęsienia ziemi, najbardziej katastrofalne 1889 i 1902 w rejonie Andiżanu, 1966 zniszczony Taszkent. Klimat umiarkowany kontynent., skrajnie suchy, na południu — podzwrotnikowy; w górach wykształcone piętra klim.; średnia temp. w styczniu od –10°C na północnym zachodzie do 3°C na południowym wschodzie, w lipcu odpowiednio 26°C i 32°C (absolutne maksimum 49,6°C zanotowane w Termezie); roczne opady od 80 mm na nizinach do 400 mm i więcej w górach, w najwyższych partiach eksponowanych na zachodnie i południowy-zachodnie wiatry — 1000 mm; opady zimowe i wiosenne, na południowym skraju — tylko wiosenne; na południu często wieje bardzo silny południowo-zachodni wiatr., zimą sprowadza opady śnieżne i zamiecie. Długość Amu-darii w granicach Uzbekistanu wynosi 945 km, Syr-darii 385 km, Zarafszanu 455 km; inne gł. rz.: Chirchiq (dopływ Syr-darii), Surchan-daria (dopływ Amu-darii), Kaszka-daria; do Uzbekistanu należy południowa część Jez. Aralskiego; liczne zbiorniki retencyjne, największe: Bahri Todżik (do 2016 Zbiornik Kajrakkumski; pow. 513 km², pojemność 4,2 km³) i Szardarski (graniczny z Kazachstanem) na Syr-darii. Większą część Uzbekistanu zajmują pustynie, na wyż. Ustiurt — słone, a na wschód od Amu-darii (Kyzył-kum) — piaszczyste z efemeryczną roślinnością wiosenną (w której dominuje turzyca Carex pachystylis) i zaroślami saksaułów Haloxylon aphyllum; nad rzekami występują smugi lasów wierzbowo-topolowych (tzw. tugaje) i bagna porosłe trzciną; na przedgórzach do wys. 600 m półpustynie (piołunowe, piaszczyste lub trawiaste); w górach piętra: suchych stepów (do 1500 m), lasostepów ze skrawkami lasów liściastych (do 2800 m) oraz stepów wysokogórskich i roślinności alpejskiej. Na północnych stokach G. Turkiestańskich utworzony Park Nar. Uzbekistanu (32,3 tys. ha, od 1978); z 9 rezerwatów najbardziej znany Rezerwat Czatkalski (biosfery), pod ochroną m.in. niedźwiedź i śnieżna pantera.