Popper Karl Raimund
 
Encyklopedia PWN
Popper Sir Karl Raimund Wymowa, ur. 28 VII 1902, Wiedeń, zm. 17 IX 1994, Londyn,
brytyjski filozof, logik i teoretyk nauki, zaliczany do najwybitniejszych filozofów XX w..
Kalendarium
Urodził się 28 VII 1902 w Wiedniu. W latach 1918–25 studiował filozofię na uniwersytecie w Wiedniu. Zapoznał się wówczas z marksizmem, psychoanalizą, interesował się bardzo fizyką. W 1929–34 pracował jako nauczyciel fizyki w gimnazjum. Równocześnie brał udział w filozoficznych dyskusjach organizowanych przez Koło Wiedeńskie. W 1937 wyemigrował do Nowej Zelandii, 1937–45 wykładał filozofię w Cantenbury University College. W latach 1945–49 był wykładowcą logiki, a 1949–69 kierował katedrą logiki i metodologii nauk w London School of Economics and Political Science, gdzie stworzył własną szkołę krytycznego racjonalizmu w filozofii nauki (do której zaliczali się m.in. I. Lakatos, A. Musgrawe, I. Watkins, H. Albert oraz J. Giedymin); 1965 uhonorowany tytułem lorda za „zasługi dla nauki”.
Metoda falsyfikacji jako kryterium naukowości
W głośnej pracy Logika odkrycia naukowego (wydanie niemieckie 1934, wydanie uzupełniające angielskie 1959, wydanie polskie 1977) poddał krytyce neopozytywistyczną koncepcje Koła Wiedeńskiego, za ich deskrypcjonizm i próby znalezienia empirycznej sensowności twierdzeń teoretycznych przez program redukcji do zdań obserwacyjnych (tezy teorii stanowią syntetyczny opis świata, dający się logicznie przełożyć na zdania obserwacyjne, stąd łatwo rozstrzygnąć o ich sensowności i wartości logicznych), sam stanął na stanowisku eksplanacjonizmu (tezy teorii nie odwzorowują świata danego w doświadczeniu, ale — ujmując ten świat w pewnym aspekcie — wyjaśniają dane empiryczne o nim, stanowiąc przybliżony, mniej lub więcej dokładny obraz świata). Popper zaproponował, aby oddzielić nauki empiryczne od „protonauki” i „pseudonauki” na podstawie rzeczywiście przez nie stosowanej metodologii, uzyskanej drogą „logicznej rekonstrukcji” tworzonych przez nie teorii w naukach ścisłych; według Poppera jest to metoda hipotetyczno-dedukcyjna, która polega w naukach empirycznych na wysuwaniu śmiałych hipotez i teorii i poddawaniu ich ciągłym próbom falsyfikacji, a nie dochodzenia do nich na drodze indukcji. Na tej podstawie we współczesnej metodologii nauk empirycznych Popper wyróżnił 2 główne przeciwstawne kierunki metodologiczne w naukach ścisłych: 1) indukcjonizm (termin wprowadzony 1934 przez Poppera), zmierzający do uzyskiwania (przez indukcję) twierdzeń o możliwie największym prawdopodobieństwie, postulujący minimalistyczną „zasadę najmniejszego ryzyka” przy weryfikacji hipotez; 2) antyindukcjonizm, hipotetyzm (za którym się opowiadał sam Popper), przypisujący zasadniczą rolę w budowaniu nauk empirycznych krytyce hipotez, które powinny być poddawane maksymalnie surowym testom sprawdzającym, z uwzględnieniem stopnia kontroli, jaki dopuszcza dana hipoteza, i preferujący przy tym hipotezy ryzykowne („zasada największego ryzyka”). W zakresie metodologii nauk społecznych poddał Popper krytyce stanowisko zw. historycyzmem, przez które rozumiał koncepcje głoszące możliwość przewidywania nieuchronnego biegu dziejów i kształtowania się struktury społeczeństw. Własną teorię i metodologię nauk empirycznych w zakresie nauk ścisłych przeciwstawiał poglądom neopozytywistów (neopozytywizm), chociaż podobnie jak oni był zwolennikiem scjentyzmu (w metodol znaczeniu).
Zwolennicy i przeciwnicy koncepcji
Podejście Poppera do teorii i metodologii nauk w zakresie empirycznych nauk ścisłych zyskało mu wielu zwolenników, zwłaszcza wśród naukowców, natomiast filozofowie nauki zachowali większą ostrożność w uznaniu jego poglądów w zakresie sporu między indukcjonizmem a dedukcjonizmem i weryfikacjonizmem oraz kryteriów demarkacji nauk empirycznych od „pseudonauk”, poddając je często krytyce (zwłaszcza filozofowie nauki związani z tzw. orientacją historyczną: T. Kuhn, P.K. Feyeraband, N.R. Hanson, S. Toulmin i in.).
Późniejsze prace
Popper w swych późniejszych pracach, Droga do wiedzy. Domysły i refutacje (1963, wydanie polskie 1999), Nieustanne poszukiwania. Autobiografia intelektualna (1974, wydanie polskie 1997), złagodził i zmodyfikował poglądy wyrażone w 1. i 2. wydanie angielskie Logiki odkrycia naukowego (1988 uzupełnił dzieło o wydane osobno postscriptum stanowiące jego cz. 2 — Wszechświat otwarty: argument na rzecz indeterminizmu, wydanie polskie 1996). Wysuwane wątpliwości i uwagi krytyczne w stosunku do swoich poglądów uwzględniał w licznych publikacjach (m.in. zebranych W poszukiwaniu lepszego świata. Wykłady i rozprawy z trzydziestu lat 1984, wydanie polskie 1996). Natomiast problemy rozwoju nauki powstające przy lekturze jego prac z zakresu teorii nauk empirycznych starał się rozwiązać w swej koncepcji 3 uniwersów: rzeczy i stanów fizycznych, subiektywnych stanów świadomości oraz zobiektywizowanych wytworów ludzkiego intelektu. Koncepcję tę przedstawił w dziele Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna (1972, wydanie polskie 1992), tworząc projekt epistemologii bez podmiotu poznającego i twierdząc, że „nauka posuwa się w poznaniu świata dzięki własnej, wewnętrznej logice rozwoju”. Po II wojnie światowej, wychodząc od krytyki stanowiska, które nazwał historycyzmem, zajął się również problematyką metodologii nauk społecznych oraz współczesnej filozofii społeczno-politycznej oraz poddał krytyce doktryny totalitarne, żądające ofiar od dzisiejszego społeczeństwa w imię przyszłych utopijnych celów, narzucanych rzekomo przez prawa historii; totalitarnym, antyliberalnym „społeczeństwom zamkniętym” przeciwstawił demokratyczne, liberalne „społeczeństwo otwarte”; racjonalną politykę wiązał podobnie jak racjonalną naukę z możliwościami poszukiwania „racjonalnej inżynierii społecznej”, eliminującej konkretne zło i prowadzącej do ewolucyjnych zmian, które minimalizują szanse przyjęcia „złego systemu społecznego”.
Poglądy te Popper przedstawił przede wszystkim w szeroko dyskutowanym dziele Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie (t. 1–2 1945, wydanie polskie 1993), a ich teoretyczne podstawy w rozprawie Nędza historycyzmu (1957, wydanie polskie 1989). Inne dzieła: Świat skłonności (1990, wydanie polskie 1996), Wiedza a zagadnienie ciała i umysłu: w obronie interakcji (1994, wydanie polskie 1998), Mit schematu pojęciowego: w obronie nauki i racjonalności (1994, wydanie polskie 1997). Popper zmarł 17 IX 1994 w Londynie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia