Mongolia. Sztuka

Mongolia. Sztuka.

Rozwijała się pod wpływem rodzimych tradycji stepowych oraz sztuki Tybetu i Chin; najstarsze zabytki z obszaru Mongolii (pierwsze wieki n.e.) — ryty skalne, kam. rzeźby, wyroby z brązu i żelaza, kości, gliny i wojłoku — są gł. dziełem przedmong. mieszkańców tego regionu; pierwsze miasto mong. (Karakorum, 1220–?), zbud. przez rzemieślników cudzoziemskich, dostarcza przykładów sztuki niemongolskiej. Od XVI w. pod wpływem lamaizmu następował rozwój sztuki (odlewy w brązie bóstw buddyjskich, tzw. burchany, freski, malowidła na zwojach) oraz architektury sakralnej i pałacowej; stupa (mong. suburgan) uległa w Mongolii dalszym przekształceniom (suburgan w Ich Tamir, bliski wzorom ind.; Dżarung Chaszor w Gandanie, typ pośredni; Bodisuburgan w Erdene Dzuu, typ nowy, pospolity); w architekturze sakralnej i pałacowej są widoczne gł. 3 style: chiń. (świątynia Gurwan Dzuu w Erdene Dzuu, 1586), tybet. (pałac Lawran w Erdene Dzuu, XVIII w.) i mong. (przenośne świątynie-jurty w Urdze, ob. Ułan Bator, XVII w.); złożyły się one na powstanie stylu mieszanego. Od rewolucji 1921 sztuka mong. rozwijała się pod wpływem sztuki radzieckiej i tradycji sztuki lud.; ornament mong. (stylizowane elementy roślinne i geom.), oparty na dawnej sztuce zdobniczej Mongołów (najstarszy ornament na pomniku Möngkego, 1257), zdobi ubrania, siodła, drzwi jurty — nadal podstawowego mieszkania Mongołów; sztuka radziecka oddziałała gł. na architekturę miejską (Ułan Bator po 1940) oraz sztuki plast. (kierunek realizmu socjalist.). Współcześnie rozwija się malarstwo pejzażowe i portretowe (akwarelowe i olejne), grafika, ornamentyka i rzeźba; twórcą kierunku realist. w malarstwie był Mardzan Szaraw; gł. przedstawicielami współcz. sztuki mong. są: malarze — O. Cewegdżaw, Ü. Jadamsüren, D. Damdinsüren; rzeźbiarze — S. Czojmbol, N. Dżamba i in. Mongolska sztuka lud. jest znana z malowideł o tematyce rel., ozdobnych wyrobów ze skóry i metalu, snycerki i haftów. W latach 90. XX w. zmiany demokr. przyczyniły się do otwarcia na sztukę Zachodu i przyniosły renesans sztuki buddyjskiej.

Ułan Bator, pałac, Bogdo-Chana (Mongolia)