Kościół ewangelicko-reformowany

Kościół ewangelicko-reformowany,

jedna z największych organizacji kościelnych w łonie protestantyzmu.

Nazwa.

Stosowana powszechnie od XVII w. w odniesieniu do drugiego głównego — obok luteranizmu — nurtu reformacji; przez to pojęcie chciano podkreślić, że jeden niepodzielony i nieprzerwanie istniejący Kościół Jezusa Chrystusa wymaga stale odnowy (ecclesia reformata et semper reformanda). Nazwa „Kościół ewangelicko-reformowany” zadomowiła się przede wszystkim na kontynencie europejskim, podczas gdy w świecie anglosaskim Kościoły tej tradycji przyjęły nazwę Kościołów prezbiteriańskich, przez co chciały zwrócić uwagę na to, że ich specyfika jest rozpoznawalna przede wszystkim w ustroju kościelnym.

Podstawy doktrynalne.

W doktrynie reformowanej szczególną rolę odgrywa pierwsze przykazanie: „Nie będziesz miał bogów innych obok mnie” — tylko Bóg jest Panem, a jego chwała jest przewodnim motywem wszelkiej refleksji i działania; wyraża się to w słowach: soli Deo gloria; teologia reformowana ostrzega przed wszelką próbą zacierania różnic między Stwórcą a stworzeniem; przedstawiona tendencja znajduje odbicie w chrystologii, gdzie się powiada, że boska natura Jezusa Chrystusa istnieje i działa także poza (extra) jego ludzką naturą, która jest poddana ograniczeniom przestrzennym i historycznym; pogląd ten umożliwia wyjaśnienie tajemnicy obecności Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej: podkreśla się jego realną obecność, z tym że jest to obecność w Duchu Świętym. Nauka o podwójnej predestynacji, wedle której Bóg przeznaczył jednych ku zbawieniu, drugich na potępienie, kształtowała aż do czasów oświecenia oblicze Kościołów reformowanych, aby następnie utracić swoje centralne miejsce; w XX w. K. Barth dokonał jej całkowitej reinterpretacji. W łonie Kościołów reformowanych powstało ok. 60 ksiąg wyznaniowych, lecz większość z nich miała zawsze charakter lokalny; przyjmuje się również możliwość weryfikacji treści zawartych w księgach wyznaniowych, gdyż wiele sformułowań powstało w określonej sytuacji historycznej i nie odpowiadają one mentalności ludzi współczesnych. Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP uznaje Katechizm heidelberski (1563) i Konfesję Sandomierską (1570), która nie jest dziełem oryginalnym, lecz adaptacją do polskich warunków II Konfesji Helweckiej H. Bullingera.

Rozmieszczenie i liczebność.

Liczba ewangelików reformowanych na świecie wynosi ok. 75 mln. Tylko co czwarty członek tej tradycji kościelnej żyje dziś na kontynencie europejskim, mniej więcej tyle samo ewangelików reformowanych mieszka w Ameryce Północnej; z roku na rok wzrasta liczba wyznawców w Azji i Afryce, natomiast na starym kontynencie ulega ona zmniejszeniu, głównie wskutek postępującej sekularyzacji. Największe skupiska ewangelików reformowanych w Europie znajdują się w Holandii (4,3 mln), Szwajcarii (2,8 mln), Szkocji, Niemczech i na Węgrzech (po ok. 2 mln). Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP jest niewielką społecznością liczącą ok. 3 tysięcy wiernych.

Formy ustrojowo-organizacyjne.

W Kościołach reformowanych obowiązuje do dnia dzisiejszego, z pewnymi modyfikacjami, model kierowania wspólnotą lokalną opracowaną przez J. Kalwina. Wszyscy wierzący, zgodnie z zasadą powszechnego kapłaństwa, mają udział w trojakim urzędzie proroka, króla i kapłana, złączonym w osobie Jezusa Chrystusa; zasada ta konkretyzuje się w powoływaniu przez zbór następujących urzędów: sługi Słowa (duchownego), prezbitera (starszego) i diakona; żaden urząd nie może zdominować drugiego, wszystkie razem tworzą kierownictwo wspólnoty lokalnej (zboru) jako kolegium kościelne lub prezbiterium; każdy zbór jest Kościołem w pełnym tego słowa znaczeniu; wspólnoty lokalne łączą się w synod, który zajmuje się regulowaniem spraw Kościoła; zasiadają w nim reprezentanci różnych funkcji kościelnej — duchowni i świeccy. Kościół Ewangelicko Reformowany w RP, podobnie jak większość Kościołów tej tradycji, ma ustrój synodalno-prezbiterialny, który umożliwia udział ogółu wyznawców we wszystkich organach Kościoła powoływanych drogą wyborów, pozwala też na szeroką autonomię wspólnot lokalnych. K.e.-r. w Polsce pozostaje w tzw. wspólnocie ołtarza i ambony (wzajemne uznanie sprawowanych sakramentów oraz urzędu kaznodziejskiego z Kościołem ewangelicko-augsburskim i Kościołem ewangelicko-metodystycznym.

Karol Karski

Bibliografia

Katechizm heidelberski, Warszawa 1988;

K. Karski Symbolika. Zarys wiedzy o Kościołach i wyznaniach chrześcijańskich, Warszawa 1994;

Die reformierten Kirchen, Hrsg. K. Halaski, Stuttgart 1977;

The Reformed Family Worldwide: A Survey of Reformed Churches, Theological Schools and International Organisations, ed. J. Bauswein, L. Vischer, Bristol 1999.