Händel Georg Friedrich

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Händel, Haendel, Handel, Georg Friedrich , ur. 23 II 1685, Halle, zm. 14 IV 1759, Londyn,

kompozytor niemiecki, osiadły w Wielkiej Brytanii, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli muzyki późnego baroku.

Urodził się 23 II 1685 w Halle. Uczył się gry na organach, klawesynie i skrzypcach u F.W. Zachowa, organisty z Halle. Około 1703 przeniósł się do Hamburga, gdzie został muzykiem w orkiestrze operowej. W 1706 udał się do Włoch, tam występował m.in. jako wirtuoz gry na organach; powstały wtedy jego pierwsze oratoria i ok. 150 kantat.

Działalność w Anglii

W 1710 na zaproszenie angielskiego posła udał się (przez Hanower) do Wielkiej Brytanii. W 1711 odniósł w Londynie duży sukces, wystawiając operę Rinaldo, a 1712–13 trzy kolejne: Il pastor fido, Teseo i Lucio Cornelio Silla. Po skomponowaniu ody na urodziny królowej Anny otrzymał zamówienie na napisanie Te Deum i Jubilate dla uczczenia pokoju w Utrechcie (wykonane 1713 w katedrze Św. Pawła). Z końcem 1716 Händel wstąpił na służbę do hrabiego J.B. Carnarvona (późniejszego księcia Chandos), dla którego napisał 12 Chandos Anthems. W 1719 zorganizował na życzenie króla Jerzego I zespół operowy Royal Academy of Music w Haymarket Theater z udziałem najwybitniejszych śpiewaków europejskich; 1720 wystawił z powodzeniem operę Radamisto. W 1727 otrzymał obywatelstwo angielskie; w tym samym roku powstały, w związku z koronacją Jerzego II, Coronation Anthems. Na sezon 1727/28 Händel napisał 3 nowe opery: Riccardo Primo, Siroe, Tolomeo, jednak jego teatr upadał z powodów finansowych; do upadku przyczyniło się również wystawienie 1728 w Londynie popularnej Beggar’s Opera (ballad opera) J. Gaya i J.Ch. Pepuscha. W 1729 Georg Friedrich Händel udał się do Włoch w celu pozyskania śpiewaków do nowego teatru operowego, mimo to frekwencja w sezonie 1731/32 w teatrze malała, pojawiły się karykatury i paszkwile. O upadku opery przesądziło utworzenie konkurencyjnego zespołu pod dyrekcją N. Porpory. Sukces oratorium Alexander’s Feast oraz pozyskanie przychylności następcy tronu (z okazji jego ślubu Händel skomponował Wedding Anthem i operę Atalanta) nie uratowały kompozytora przed bankructwem (1737). Zarzuciwszy twórczość operową, Händel skoncentrował się na oratorium. W 1741–42 przebywał w Irlandii; w Music Hall w Dublinie odbyły się wówczas koncerty utworów Händla (m.in. prawykonanie oratorium Mesjasz). Tymczasem wydarzenia polityczne zmieniły sytuację. Dla uczczenia zwycięstwa Jerzego II nad pretendentem do tronu Karolem Edwardem Stuartem w bitwie pod Culloden (1746) Händel skomponował pieśń From Scourging Rebellion i oratorium Juda Machabeusz. Sukces tych dzieł, podobnie jak Muzyki sztucznych ogni (Fireworks Music), napisanej z okazji zawarcia pokoju w Akwizgranie (1749), umocnił pozycję Händla i uwolnił go od kłopotów materialnych. Niestety, utrata wzroku 1752 zahamowała jego twórczość kompozytorską. Zmarł 14 IV 1759 w Londynie.

Poszukiwania własnego stylu operowego

W czasie swych licznych podróży kompozytor poznał różne środowiska muzyczne: w Berlinie zetknął się ze stylami francuskimi i włoskimi (rozwijanymi później przez szkołę berlińską), w Hamburgu z utworami R. Keisera, w Hanowerze z muzyką A. Steffaniego, we Włoszech z twórczością A. Scarlattiego. Przez długi czas w centrum zainteresowania Händla stała opera włoska, w której istotną rolę odgrywają partie solowe, a zwłaszcza wyodrębnione arie. W niektórych ariach stosował środki kontrapunktyczne, prowadzenie głosu wokalnego unisono ze skrzypcami. W późniejszych operach coraz większe znaczenie uzyskiwał recitativo accompagnato (recytatyw z akompaniamentem orkiestry); zacierały się granice między recytatywem i arią, co prowadziło do powstania wyodrębnionej sceny dramatycznej (np. scena śmierci Bajazeta w Tamerlanie). Rozwijając elementy dramatyczne w operze, Händel przygotował grunt dla reformy operowej Ch.W. Glucka.

Dorobek kompozytorski

Ogółem skomponował ponad 40 oper (m.in.: Giulio Cesare 1724, Tamerlano 1724, Rodelinda 1726, Scipione 1726, Sosarme 1732, Orlando 1732, Arianna 1734, Ariodante 1735, Alcina 1735, Berenice 1737, Serse 1738, jedyna opera komiczna — Deidamia 1741). Do twórczości oratoryjnej (do tekstów angielskich) zachęciły Händla kręgi mieszczańskie. Napisał 22 oratoria (Il Trionfo del Tempo e del Disinganno 1707, przerobione 1737, Esther 1732, Deborah 1733, Athalia 1733, Alexander’s Feast or the Power of Music 1736, Saul 1739, Israel in Egypt 1739, Messiah 1742, Samson 1743, Semele 1744, Hercules 1745, Judas Maccabaeus 1747, Joshua 1748, Susanna 1749, Salomon 1749, The Choice of Hercules 1751, Jephtha 1752). Wczesne oratoria wykazują wpływ opery (liczne partie solowe); w późniejszych istotną rolę zaczęły odgrywać rozbudowane chóry, będące nawiązaniem do angielskiej tradycji. Muzykę orkiestrową Händla reprezentuje przede wszystkim 12 Concerti grossi (1739), utrzymane w formie sonaty kościelnej lub suity z francuską uwerturą, także Water Music (1717), 6 Concerti grossi (1734), Fireworks Music (1749). Koncerty organowe (ponad 20) świadczą o talencie improwizatorskim Händla. Muzyka kameralna obejmuje zwłaszcza sonaty triowe. W muzyce chóralnej (Te Deum, Jubilate 1713, Wedding Anthem 1734, Funeral Anthem for Queen Caroline 1737, Ode for St. Cecilia’s Day 1739, Dettingen Te Deum 1743) wzorem dla Händla był H. Purcell. Jego wpływ jest najwyraźniej widoczny w 12 Chandos Anthems (1718) i 4 Coronation Anthems (1727). Twórczość klawesynowa Händla obejmuje 16 suit, utwory ze zbioru Aylesforda (m.in. wirtuozowska chaconne) i 6 fug. W suitach krzyżują się elementy sonaty kościelnej i kameralnej; przeważa w nich technika polifonizująca; cykl rozpoczynają swobodne, improwizacyjne preludia. Fugi Händla nie wykraczają poza czterogłos; prowadzenie głosów jest często swobodne.

Reminiscencja dzieł Händla

W XIX w. w Niemczech i Wielkiej Brytanii podjęto akcję zmierzającą do przypomnienia dzieł Händla; powstawały powołane do tego stowarzyszenia oratoryjne. Założone 1843 Handel Society wydało do 1858 ważniejsze dzieła kompozytora w 13 tomach; pod patronatem Deutsche Händel-Gesellschaft (założony 1856) ukazało się zbiorowe wydanie wszystkich dzieł Händla w 100 t. (zakończone 1894). Od połowy XIX w. są organizowane festiwale Händlowskie (główny festiwal od 1952 w Halle). Stałe powiększanie aparatu wykonawczego (do 4000 osób) doprowadziło do wykształcenia się monumentalnego stylu wykonawczego, dalekiego od autentyzmu. Inicjatywę wykonywania dzieł Händla w oryginalnej obsadzie (70-osobowy chór, kameralna orkiestra z basso continuo) podjęło Royal Choral Society w Londynie. W 1955 powstało G.F. Händel-Gesellschaft, które wydaje dzieła Händla. Od 1928 ukazuje się „Händel-Jahrbuch”.

Händel Georg Friedrich, Messiah

Händel Georg Friedrich, Messiah