Hadrian

fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Hadrian, Publius Aelius Hadrianus, ur. 24 I 76 r., Rzym, zm. 10 VII 138, Baje,

cesarz rzymski od 117.

Urodził się 24 I 76 r. w Rzymie. Był synem Publiusa Aeliusa Hadrianusa Afera, ciotecznego brata cesarza Trajana, i Domicji Pauliny. Odebrał bardzo staranne wykształcenie; po śmierci ojca (85 r.) jego opiekunem został kuzyn — przyszły cesarz Trajan; za panowania Trajana odbył zwykłą karierę cywilną i wojskową; brał udział w wojnach z Dakami i Partami; poślubił Wibię Sabinę, wnuczkę siostry bezdzietnego cesarza Trajana, umacniając się tym samym w roli potencjalnego następcy cesarza; Hadrian nie należał do najbliższych wojskowych współpracownik Trajana, natomiast cieszył się poparciem Plotyny, jego żony, która nakłoniła go na łożu śmierci do adoptowania Hadriana.

Rozległe reformy

Jako cesarz Hadrian zarzucił politykę podbojów poprzednika. Zawarł pokój z Partami. Ze zdobyczy Trajana zachował jedynie Dację i Arabię. Zrezygnował z aneksji Armenii, w której osadzono zależnego od Rzymu króla. Swoje pokojowe panowanie poświęcił na rozległe reformy administracyjne, wojskowe, prawne. Najważniejsze z nich to powołanie stałej rady cesarskiej (consilium principis) składającej się z senatorów i ekwitów, którzy pobierali uposażenie (salarium). Na czele poszczególnych kancelarii cesarskich stanęli ekwici w stopniu prokuratorów. Z polecenia cesarza pod kierunkiem Salwiusza Julianusa dokonano kodyfikacji praw (ok. 137). Jej plonem był zbiór obowiązujących praw (edictum perpetuum), w konsekwencji czego pretorzy utracili uprawnienia prawodawcze; tylko cesarz miał prawo (ius novum) wydawania nowych edyktów. Z inicjatywy Hadriana rozbudowano system umocnień na granicach: ukończono fortyfikacje nad Renem i w Recji (limes), zbudowano tzw. Wał Hadriana w Brytanii (122), rozbudowano umocnienia w Afryce. Przeprowadzono reformy w armii, m.in. stworzono lekką jazdę (numeri) z niedawno podbitych ludów; utworzono przyboczną jazdę cesarską; cesarz osobiście dbał o odpowiednie wyposażenie wojska i jego dyscyplinę. W wyniku reform nastąpiło wzmocnienie władzy cesarskiej, przy jednoczesnym poszanowaniu roli senatu i warstwy senatorskiej.

Hellenizacja, podróże

Czasy Hadriana to epoka popieranej przez cesarza hellenizacji; wzrosła wówczas popularność greckiej kultury, obyczajów, języka, literatury, sztuki. Cesarz patronował wznoszeniu licznych budowli: willi w Tiburze (willa Hadriana), w Rzymie — mauzoleum (Hadriana mauzoleum), mostu (pons Aelius), świątyni bogini Romy i Wenus, oraz odbudowie Panteonu.

Pasją Hadriana były podróże (wspiął się nawet na szczyt Etny). Swego słynnego kochanka, Antinousa, który 130 utonął w niejasnych okolicznościach w Nilu, kazał zaliczyć w poczet bogów, ufundował igrzyska na jego cześć i świątynię. Za Hadriana wybuchło pod wodzą Bar Kochby ostatnie powstanie żydowskie (132–135), którego bezpośrednią przyczyną była budowa na gruzach Jerozolimy helleńskiego miasta Aelia Capitolina ze świątynią Jowisza w miejscu świątyni żydowskiej.

Następstwo tronu

Pod koniec panowania Hadriana wyniknęła kwestia następstwa tronu. Cesarz był bezdzietny, bardzo ciężko chory, cierpiący (wielokrotnie usiłował popełnić samobójstwo). 1 I 136 adoptował młodego arystokratę, Lucjusza Cejoniusza Kommodusa i nadał mu tytuł cezara, a po jego rychłej śmierci adoptował Tytusa Aureliusza Antoninusa (przyszły cesarz Antoninus Pius). Hadrian zmarł 10 VII 138 w Baje.

Hadrian

Efez, świątynia Hadriana, 1. połowa II w. n.e. (Turcja)

Rzym, Mauzoleum Hadriana

Rzym, Panteon

Efez, wejście do biblioteki Celsusa z II w. n.e (Turcja)

Wał Hadriana (tzw. limes), 1 poł. II w. (Wielka Brytania)

Cyrena, widok na okrąg Apollina (Libia)

Aeternitas. Apoteoza żony cesarza Hadriana unoszonej przez skrzydlatą personifikację Wieczności, detal z łuku Hadriana

Rzym, Mauzoleum Hadriana, wzniesione na prawym brzegu Tybru