Efez

Efez, gr. Éphesos,

ruiny starożytnego miasta w zachodniej Turcji, w ilu İzmir, w pobliżu wybrzeża M. Egejskiego, na zachód od m. Selçuk.

W starożytności najważniejsze z miast jońskich w Azji Mniejszej, przy ujściu rz. Kajstros; słynne ze świątyni Artemidy, zw. Efeską (Artemizjon w Efezie); założonego w IX w. p.n.e.; ożywiony ośrodek handlu; po 546 pod władzą Persów, w V w. członek Ateńskiego Związku Morskiego; 334 zdobyte przez Aleksandra III Wielkiego; 133 p.n.e. przekazane przez Attalosa III Filometora Rzymowi; od Dioklecjana stolica prowincji rzymckiej Azja; siedziba gminy chrześcijańskiej (założony przez Pawła z Tarsu); wielokrotnie niszczone przez Gotów, Arabów i Turków. Wykopaliska brytyjskie (1863–75) i austriackie (od 1904) w pobliżu m. Selçuk odsłoniły resztki Artemizjonu i miasta, głównie z okresu hellenistycznego i rzymskiego, m.in. ruiny agor, teatru, odeonu, ulicy kolumnowej, gimnazjonów, palestry, term, świątyń Serapisa, Domicjana (90–96 r. n.e.), Hadriana (117–138), wielopiętrowych domów mieszkalnych i murów obronnych z wieżami, dobrze zachowaną bibliotekę ufundowaną ok. 110–120 przez prokonsula Juliusza Celsusa, z podziemną kryptą i jego sarkofagiem (1978 zrekonstruowana in situ); wczesnochrześcijańska bazylika Marii Panny (IV w.) — 431 miejsce soboru powszechnego (Nestoriusz); kościół Św. Jana Ewangelisty (nad jego grobem), przebudowany przez Justyniana I Wielkiego ok. 548–565; zabytki z wykopalisk (m.in. liczne wizerunki Artemidy Efeskiej, malowidła, mozaiki) w muzeum w Selçuku.

Efez, wejście do biblioteki Celsusa z II w. n.e (Turcja)

Efez, świątynia Hadriana, 1. połowa II w. n.e. (Turcja)

Efez, basen chrzcielnicy w ruinach baptysterium bazyliki Św. Jana Ewangelisty (Turcja)