Australia. Historia
 
Encyklopedia PWN
Australia. Historia.
Pochodzenie Aborygenów, najstarszych mieszkańców Australii nie zostało ostatecznie wyjaśnione. Najbardziej prawdopodobna jest wersja trójfalowego zasiedlenia kontynentu przez ludność zróżnicowaną pod względem antropologicznym, która przybyła z Azji Południowo-Wschodniej 40–60 tys. lat temu, ale wyniki najnowszych badań archeologicznych sugerują, że proces ten mógł rozpocząć się znacznie wcześniej. Przed przybyciem białych osadników Aborygeni zamieszkiwali różne części kontynentu, wiodąc koczowniczy tryb życia oparty na gospodarce zbieracko-łowieckiej.
Australia, zamieszkana przez Aborygenów, do lat 80. XVIII w. nie budziła zainteresowania państw europejskich. Brytyjczycy rozpoczęli kolonizację jej wschodniego wybrzeży (Nowa Południowa Walia) dopiero po utracie części posiadłości w Ameryce Północnej. W 1788 w rejonie dzisiejszego Sydney wylądowała tzw. Pierwsza Flota z grupą bryt. skazańców. Nowa Południowa Walia (od 1803 obejmowała także Tasmanię) była brytyjską kolonią karną, podlegała rządom wojskowym, a podstawą jej gospodarki była uprawa przydzielonej oficerom ziemi, przez zsyłanych tu (do 1840) skazańców. Od końca XVIII w. w okolicy obecnego Newcastle wydobywano węgiel kamienny. Na początku XIX w. nastąpił szybki rozwój Nowej Południowej Walii. Jego podstawą była hodowla owiec i eksport wełny do Wielkiej Brytanii, gdzie rosło zapotrzebowanie przemysłu włók. na ten surowiec. W końcu lat 20. XIX w. Australia była największym producentem wełny na świecie. Zajmowanie na pastwiska nowych terenów w interiorze przyspieszyło kolonizację Australii i napływ wolnych osadników także z innych, oprócz Wielkiej Brytanii, krajów Europy. Koloniści zajmowali ziemie Aborygenów i stosowali wobec nich eksterminację (zaprzestano jej dopiero na początku XX w.). Wraz z postępem osadnictwa powstały nowe kolonie: 1829 Australia Zachodnia, 1834 Australia Południowa, z Nowej Południowej Walii wyodrębniły się: 1825 Tasmania, 1851 Wiktoria, 1859 Queensland. Stopniowo rozszerzano zakres ich autonomii. 1840–68 zaprzestano przywozu więźniów (najpóźniej do Australii Zachodniej). W 2. połowie XIX w. odkryto złoto w Wiktorii i Nowej Południowej Walii, Queenslandzie i Australii Zachodniej, w pozostałych koloniach — rudy żelaza i metali nieżelaznej; spowodowało to dynamiczny rozwój przemysłu, gł. wydobywczego i przetwórczego, transportu kol., łączności telegraficznej oraz dalszy napływ imigrantów z Wielkiej Brytanii, pozostałych krajów Europy, USA, Azji. Wyrazem dążenia do ograniczenia migracji ludności kolorowej stała się realizowana od pocz. XX w. doktryna „białej Australii”.
W latach 90. XIX w. nasiliło się dążenie do utworzenia federacji kolonii; na jej rzecz działali m.in. H. Parkes, A. Deakin i E. Barton. W 1901, po zatwierdzeniu przez Wielką Brytanię Australian Commonwealth Act, powstało dominium Związku Australijskiego. Rządy liberałów (A. Deakin) i laburzystów (A. Fischer) ugruntowały przed I wojną światową demokrację polityczną. W wojnie tej Australia wzięła udział pod zwierzchnictwem Wielkiej Brytanii (m.in. okupiony wielkimi stratami nieudany desant na Gallipoli 1915). W wyniku powojennych traktatów uzyskała (1919) mandat Ligi Narodów nad byłymi koloniami niemieckimi na Oceanie Spokojnym (m.in. Nową Gwineą). Utrzymała je po II wojnie światowej jako terytoria powiernicze ONZ. Zapoczątkowane podczas wojny ożywienie gospodarcze trwało przez cały okres międzywojenny, zostało na krótko przerwane przez wielki świat. kryzys gospodarczy. W II wojnie świat. Australia uczestniczyła u boku Wielkiej Brytanii, ale rosnące zagrożenie ze strony Japonii i niedostateczna pomoc brytyjski zmusiły rząd J.J. Curtina do nawiązania współpracy z USA. Australia stała się jedną z głównych amerykańskich baz w południowo-zachodniej części Oceanu Spokojnego. W 1942 została członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów.
Koniunktura wojenna przyspieszyła rozwój gospodarczy. Po wojnie Australia stała się jednym z najzamożniejszych krajów świata, a rząd Australijskiej Partii Pracy wprowadził powszechne ustawodawstwo socjalne. W okresie rządów koalicji Partii Liberalnej i Narodowej Partii Wiejskiej (ob. Partia Narodowa) 1949–83 (z przerwą 1972–75) umocniły się związki polityczne i gospodarcze Australii z USA: 1951 zawarła pakt ANZUS, 1954–77 była członkiem SEATO, uczestniczyła w wojnie koreańskiej i wietnamskiej. W latach 70. zapoczątkowano tzw. otwarcie Australii na Azję Południowo-Wschodnią i Ocean Spokojny, porzucono też doktrynę „białej Australii”, przyjmując coraz więcej kolorowych imigrantów, głównie z Azji. Zmianie uległa polityka wobec Aborygenów: przyznano im pełne prawa obywatelskie (1967), zwrócono część ziemi, przyznano fundusze na opiekę socjalną; liczba ich zaczęła odtąd wzrastać.
Dzięki dobrej koniunkturze na surowce w latach 60. i 70. Australia stała się surowcową potęg świata, z gospodarką opartą na rolnictwie i eksploatacji bogactw mineralnych, ze słabo rozwiniętym przemysłem przetwórczym i znacznym zadłużeniem zagranicznym; laburzyści po dojściu do władzy 1983 realizowali program gruntownej przebudowy gospodarki (rozwój nowoczesnych gałęzi wytwórczości i usług, zmiana systemu zarządzania, prywatyzacja części przedsiębiorstw), dbali o poprawę warunków życia Aborygenów, kontynuowali proamerykańską politykę liberałów (1988 porozumienie przedłużające na 10 lat istnienie baz USA w Australii). W 1992 Sąd Najwyższy w wyroku w tzw. sprawie Mabo uznał prawa Aborygenów do ziemi, co otworzyło im drogę do roszczeń odszkodowawczych i zwrotu ziemi. Po wyborach 1996 do władzy powrócili liberałowie, których przywódca J. Howard stanął na czele rządu koalicyjnego Liberalnej Partii Australii i Narodowej Partii Australii. Zwycięstwo przyniosła tym ugrupowaniom zmiana preferencji społeczeństwa austral., związana z obawami o spadek stopy życiowej za rządów laburzystów, niechęcią do integracji z regionem Azji oraz protestami wobec roszczeń Aborygenów; 1998 przyjęto poprawkę ograniczającą pretensje Aborygenów. Australia czynnie wsparła po 11 IX 2001 działania koalicji antyterrorystycznej w Afganistanie i Iraku. W 1999–2002 Australia kierowała akcją mediacyjną, a następnie tymczasową administracją Timoru Wschodniego podczas przechodzenia tego kraju do pełnej niepodległości. Wobec nasilającej się destabilizacji politycznej na niektórych wyspach Oceanii, Australii podjęła próbę zaprowadzenia tam ładu — 2003 stanęła na czele regionalnych sił interwencyjnych na Wyspach Salomona oraz wysłała siły policyjne do Papui-Nowej Gwinei. Zwiększyła również finansowanie programów pomocowych w państwach Oceanii. Wybory parlamentarne XI 2007 zamknęły 11-letni okres dominacji na scenie politycznej Australii liberałów i premiera Howarda. Nowy laburzystowski rząd sformował K. Rudd, którego w latach 2010–13 zastąpiła J. Gillard. Koalicja konserwatywno-nar. (pod przewodnictwem liberałów) powróciła do rządów po wyborach parlamentarnych w 2013 (premierem został T. Abbott, od 2015 M. Turnbull).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia